Miriam niezwykla siostra Mojzesza i AaranaObok najważniejszej postaci w historii narodu wybranego, jaką jest bez wątpienia Mojżesz, pojawiają się w Biblii jego brat i siostra. To Aaron stojący przy Mojżeszu i wspierający go w trudnej misji, a później pełniący funkcję najwyższego kapłana, oraz Miriam, która wykazywała cechy przywódcze w czasie wędrówki Izraelitów przez pustynię.
W Starym Testamencie Miriam jest przedstawiona jako córka Amrama i Jokebed z określeniem, że była siostrą Mojżesza i Aarona (Lb 26,59; 1 Krn 5,29). Etymologia hebrajskiego imienia Miryām jest niepewna i dość trudna. Niektórzy badacze uważają, że może ono znaczyć „życzenie” i sugerują, że chodzi np. o „pragnienie dziecka”. Późniejsza tradycja żydowska sięga do słowa mar – „gorzki”, a pochodzące od niego imię o znaczeniu „gorycz” miało nawiązywać do ciężkiego losu Izraelitów w niewoli egipskiej (Exodus Rabba 26,1). Jeszcze inni szukają związków z egipskim słowem mer, co znaczy „miłość”.
Według tradycji Miriam jest wspomniana już w epizodzie opowiadającym o ocaleniu Mojżesza, kiedy jako niemowlaka pozostawiono go na brzegu Nilu (Wj 2,2–
. W opowiadaniu tym przedstawione jest działanie trzech kobiet, które chcą ocalić dziecko od śmierci. Ma ono umrzeć na mocy dekretu faraona (1,22) nakazującego zabić każdego nowo narodzonego chłopca hebrajskiego. Kluczową postacią tej sceny jest siostra chłopca, której imienia jednak nie podano. Dziewczyna obserwowała córkę faraona i moment odnalezienia niemowlaka, a następnie zaproponowała jej, że znajdzie hebrajską mamkę dla niego. W ten sposób oddano chłopca jego prawdziwej matce (Wj 2,4–
. Siostra chłopca wykazała się nie tylko odwagą, ale także inicjatywą, zatem cechami ważnymi w ochronie Izraela. Być może właśnie dlatego w późniejszej tradycji wskazywano, że była to Miriam. Obie te cechy charakteryzują bowiem postawę Miriam w późniejszych epizodach ukazanych w Biblii. Jednak część uczonych zwraca uwagę, że Miriam była wymieniana wśród dzieci Amrama jako ostatnia (Lb 26,59; 1 Krn 5,29), co świadczy raczej, że była najmłodsza. Siostra wspomniana w opowiadaniu o uratowaniu Mojżesza mogła być córką Amrama i innej żony.
Prorokini z bębenkiem
A zatem Miriam pojawia się dopiero w późniejszym epizodzie Księgi Wyjścia (15,20): Miriam prorokini, siostra Aarona, wzięła bębenek do ręki, a wszystkie kobiety szły za nią w pląsach i uderzały w bębenki. A Miriam przyśpiewywała im: „Śpiewajmy pieśń chwały na cześć Pana, bo swą potęgę okazał, gdy konie i jeźdźców ich pogrążył w morzu” (Wj 15,20–21). Ten charakterystyczny opis został utrwalony na wielu obrazach przedstawiających siostrę Mojżesza i Aarona ukazaną w tanecznym pląsie z bębenkiem w ręku.
Opis ten nawiązuje do zwyczaju panującego w starożytnym Izraelu – kobiety tańcem i muzyką witały mężów powracających z pola walki (por. Sdz 11,34). Przytoczony fragment poprzedza wspaniała Pieśń zwycięstwa nad Morzem Czerwonym (Wj 15,1–18), którą śpiewa Mojżesz i cały Izrael ku czci Pana. Pieśń ta nie tylko jest wspaniałym hymnem opiewającym chwałę Pana, który zwyciężył Egipcjan, ale jest też jednym z najstarszych tekstów Biblii. Miriam spełnia w tym kontekście bardzo ważną rolę, przewodnicząc akompaniamentowi muzycznemu, a także śpiewając i tańcząc. Niektórzy mówią o niej nawet jako o autorce pieśni, wskazując inne miejsca w księgach biblijnych, gdzie kobiety są wymieniane w kontekście tworzenia pieśni zwycięstwa, którymi witają swych walecznych mężczyzn (np. Pieśń Debory, Sdz 5; podobnie powitanie Dawida przez kobiety, 1 Sm 18,7; 21,11). Prawdopodobnie kobiety tworzyły pieśni, kiedy ich mężowie byli na polu bitwy.
Autor biblijny nadaje Miriam tytuł prorokini, podobnie jak Aaronowi i Mojżeszowi. Aaron, został nazwany prorokiem, ponieważ miał mówić w imieniu Mojżesza, ten zaś przemawiał w imieniu samego Boga. Mojżesz w tradycji żydowskiej jest uznawany za największego proroka. Teksty biblijne nie przedstawiają jednak Miriam jako kogoś, komu ten tytuł przysługuje wskutek głoszenia słów w imieniu Pana (por. Lb 12,2). W księgach biblijnych jest też mowa o tzw. grupach proroków, których charakteryzowało podobne zachowanie – taneczna ekstaza i śpiew. Nadanie Miriam tytułu prorokini świadczy o jej znaczącej pozycji i autorytecie pośród ludu wybranego, co mogło być efektem także jej silnego charakteru.
Warto podkreślić fakt, że Miriam wraz z Aaronem i Mojżeszem tworzyli grupę proroków z jednej rodziny. Takie niezwykłe zjawisko nigdy już się nie powtórzyło w historii Izraela.
Buntowniczka
Tradycja biblijna ukazana w Księdze Liczb opowiada, że silny charakter i chęć zdobycia znaczącej pozycji doprowadziły Miriam do wystąpienia przeciw Mojżeszowi. Wraz z nią autorytet Mojżesza podważał także Aaron: Miriam i Aaron mówili źle przeciw Mojżeszowi z powodu Kuszytki, którą wziął za żonę. Rzeczywiście bowiem wziął za żonę Kuszytkę (12,1).
Autor biblijny nie tylko wymienia w tekście hebrajskim Miriam przed Aaronem, ale używa czasownika w formie żeńskiej (dosł. i mówiła razem Aaronem przeciw...), co wskazuje, że to właśnie ona dążyła do konfrontacji z wielkim Mojżeszem. Pretekstem do buntu jest sprzeciw wobec małżeństwa Mojżesza z Kuszytką (możliwe, że chodzi o Seforę).
Rodzeństwo jest określane mianem proroków, mimo że podstawy nadania tego tytułu nie są jasne. Ponieważ jednak nazywano tak wszystkich troje, buntownicy stawiali siebie na równi z Mojżeszem, sugerując taką samą relację między nimi a Jahwe: Czyż Pan mówił z samym tylko Mojżeszem? Czy nie mówił również z nami? (Lb 12,2). Jednak reakcja Pana na te słowa jest bardzo ostra. Pan wprawdzie rozmawia z nimi, ale w obłoku, nie tak jak z Mojżeszem – twarzą w twarz. Bóg wyraźnie podkreśla też wyjątkową pozycję Mojżesza: Słuchajcie słów moich: Jeśli jest u was prorok, objawię mu się przez widzenia, w snach będę mówił do niego. Lecz nie tak jest ze sługą moim, Mojżeszem. Uznany jest za wiernego w całym moim domu. Twarzą w twarz mówię do niego – w sposób jawny, a nie przez wyrazy ukryte. On też postać Pana ogląda. Czemu ośmielacie się przeciwko memu słudze, przeciwko Mojżeszowi, źle mówić? I zapalił się gniew Pana przeciw nim. Odszedł Pan, a obłok oddalił się od namiotu, lecz oto Miriam stała się nagle biała jak śnieg od trądu. Gdy Aaron do niej się zwrócił, spostrzegł, że była trędowata (Lb 12,6–10). Kara spotyka Miriam w obliczu całej wspólnoty. Według prawa żydowskiego osoba trędowata musiała zostać wykluczona ze społeczności. Po tym wydarzeniu Aaron prosi Mojżesza, aby wstawił się za nią. Mojżesz wypowiada głośno krótką modlitwę do Pana: O Boże, spraw, proszę, by znowu stała się zdrowa (Lb 12,13). Pan przychyla się do modlitwy Mojżesza, jednak Miriam musi pozostać przez siedem dni poza obozem i dopiero potem może powrócić (Lb 12,14–15). Kobieta zostaje potraktowana indywidualnie, tylko ona zostaje ukarana, a nie tak jak w innych przypadkach pokolenie, a nawet cały lud.
Warto zwrócić uwagę, że mimo błędu Miriam i spektakularnej kary, jaka ją spotkała, przekaz biblijny świadczy, że nie straciła pozycji przywódczyni. Dowodzi tego informacja, że lud pozostał jej wierny i czekał siedem dni, aż Miriam zostanie oczyszczona i wróci do wspólnoty. Dopiero gdy wróciła, Izraelici ruszyli w dalszą wędrówkę.
Doświadczenie Miriam miało jednak ogromne znaczenie i było później przywoływane jako przestroga dla przyszłych pokoleń: Przypomnij sobie, co Pan, Bóg twój, uczynił Miriam w drodze, gdyście wychodzili z Egiptu (Pwt 24,9).
Miriam umarła niedaleko Ziemi Obiecanej, w Kadesz, i tam została pochowana (Lb 20,1). Zaraz po jej śmierci wybuchł następny bunt – dotyczący wody na pustyni. Miriam, podobnie jak Aaron i Mojżesz, nie weszła do Ziemi Obiecanej. Bracia – z powodu swych wątpliwości i nieposłuszeństwa wobec Pana. Wszyscy zostali pochowani poza tą ziemią. Mimo popełnionych błędów cała trójka jest postrzegana w tradycji Izraela jako specjalni posłańcy Pana podczas wędrówki ludu wybranego po pustyni do Ziemi Obiecanej. Świadczą też o tym słowa Boga przekazane w Księdze Micheasza: „Otom cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli wybawiłem ciebie i posłałem przed obliczem twoim Mojżesza, Aarona i Miriam” (por. Mi 6,4).
Miriam jest zatem postacią nie tylko uczestniczącą wraz z innymi w wydarzeniach towarzyszących narodzinom Izraela jako narodu podczas wyjścia z Egiptu i wędrówki po pustyni, ale zajmuje miejsce wśród najważniejszych przewodników tego ludu.
Anna Kuśmirek
Kompletujac wiedze na temat arki warto dokladnie poznac historie Miriam.