Z pewną dumą pisał Pliniusz, że wznosiła nieraz kolosy i Italia. W każdym razie na własne oczy oglądamy Apollona Toskańskiego w bibliotece świątyni Augustowej; posąg ten ma 50 stóp, licząc od wielkiego palca u nogi, i nie wiadomo, czy bardziej jest godny podziwu ze względu na jakość brązu, czy też ze względu na swoją piękność. Także Spuriusz Karwiliusz ufundował na Kapitolu posąg Jowisza z okazji pokonania Samnitów, którzy zaprzysięgli byli walkę na śmierć i życie – ich właśnie pancerze, nagolennice i szyszaki dostarczyły materiału. Wielkość posągu jest taka, że daje się on widzieć ze świątyni Jowisza Latiaris. Z resztek spadłych spod pilnika zrobił Spuriusz Karwiliusz swój własny pomnik, który stoi u stóp tego kolosa. Na tymże Kapitolu podziw budzą także dwie głowy, ufundowane przez konsula Publiusza Lentulusa; jedna wykonana przez wymienionego wyżej Charesa, drugą zaś zrobił Decjusz; ale ta ostatnia przy porównaniu z tamtą tak dalece traci, że wcale nie wygląda na dzieło artysty. Wszystkie wszakże tego rodzaju posągi przewyższył rozmiarami żyjący w naszych czasach Zenodoros, tworząc posąg Merkurego dla galickiego miasta Arwernów; robota posągu trwała dziesięć lat, a honorarium wyniosło 40 milionów sestercjów. Skoro w ten sposób dał artysta wystarczający dowód swej sztuki, zawezwany został przez Nerona do Rzymu, gdzie wykonał przeznaczoną na posąg tego cesarza kolosalną figurę o długości 119 stóp, która jednak, kiedy cesarz poniósł zasłużoną karę za swoje zbrodnie, została poświęcona Słońcu. Pisze dalej Pliniusz z żalem, że wspomniany Zenodoros był ostatnim wspaniałym mistrzem sztuki odlewniczej, która niestety chyliła się ku upadkowi: O ile więc Zenodora uznać trzeba za bardzo wybitnego artystę, o tyle wyraźniejszy staje się upadek techniki brązowniczej.
Zaobserwowany przez Pliniusza upadek techniki brązowniczej trwał przez wiele wieków i dopiero po około 16 stuleciach rozpoczął się kolejny etap rozwoju odlewnictwa, gdy opanowany został proces wytapiania surówki wielkopiecowej. Nie zmienia to jednak faktu, że zachowane odlewy z czasów starożytnych jeszcze dziś budzą podziw i uznanie. Przykładem może być wykonany w VI wieku przed Chrystusem w Chinach metodą wytapianych modeli odlew kielicha na wino z podstawką (fot. Cool. Można spotkać się z opiniami, że niewielu jedynie współczesnych odlewników, dysponujących najnowocześniejszymi technologiami, jest w stanie wykonać podobnego rodzaju odlewy.
• dr inż. Józef Górny
Przypisy
1. Wszystkie cytaty biblijne, jeśli nie podano źródła, pochodzą z Biblii warszawsko-praskiej.
2. Sofokles, Antygona, tłum. Robert. R. Chodkowski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004, w. 473-476.
3. K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII przełożonej na język polski przez Józefa Łukaszewicza, Poznań, w Księgarni i drukarni J. Łukaszewicza, 1845, XVIII, 69.
4. Ksenofont: O dochodach państwowych, w: Wybór pism, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1966, s. 424.
5. Wergiliusz: Georgiki, tłum. F. Frankowski, Nakładem i drukiem W. Zukerkandla, Lwów – Złoczów 1909, I, w. 53-61.
6. Enki i Ninmah, w: Mity sumeryjskie, tłum. Krystyna Szarzyńska, AGADE Warszawa 2000, s. 40.
7. Tamże, Inana i Enki, s. 67-68.
8. Tamże, Enki – organizator świata, s. 58-59.
9. Tamże, Stworzenie motyki dla ludzi, Warszawa 2000 s. 134-135.
10. Księga Henocha etiopska, w: Apokryfy Starego Testamentu, Oficyna Wydawnicza Vocatio, Warszawa 2000, 8, w. 1-2; 10, w. 8; 65, w. 6-8.
11. Motyw wydarcia Bogu tajemnicy obróbki metalu przetrwał do czasów niemal nam współczesnych. Słowami Konrada zwraca się Adam Mickiewicz do Boga: Ten tylko, kto się wrył w księgi, W metal, w liczbę, w trupie ciało,Temu się tylko udało Przywłaszczyć część Twej potęgi... (Adam Mickiewicz, Dzieła, Czytelnik 1995, s. 162)
12. Ajschylos: Prometeusz skowany, tłum. J. Kasprowicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2005, w. 544-550.
13. Schmandt-Besserat D.: Ocher in Prehistory: 300 000 years of the use of iron ores as pigments, w: Wertime Theodore A., Muhly James D.: The Coming of the Age of Iron, New Haven and London: Yale Univeristy Press, 1980, s. 127.
14. Witruwiusz: O architekturze ksiąg dziesięć, tłum. Kazimierz Kumaniecki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004, VII, 7,1.
15. Titus Lukretius Carus: O naturze wszechrzeczy, tłum. Edward Szymański, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, V, w. 1281-1296.
16. Titus Lukretius Carus: O naturze rzeczy, tłum. Grzegorz Żurek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994, V, w. 1253-1263.
17. Pauzaniasz: Wędrówki po Helladzie – U stóp boga Apollona, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska, Henryk Podbielski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2005, ks. VIII, 14, 8.
18. Epos o Gilgameszu, tłum. K. Łyczkowska, P. Puchta, M. Kapełuś, AGADE Warszawa 2002, s. 13, 22, 74.
19. Gajusz Juliusz Cezar: Wojna afrykańska, w: Corpus Caesarianum, tłum. i oprac. E. Konik i W. Nowosielska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003, 20.
20. W tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka.
21. Wg Biblii Tysiąclecia
22. Lugalbanda z Unug, w: Eposy sumeryjskie, tłum. Krystyna Szarzyńska, Wyd. AGADE, Warszawa 2003, s. 52.
23. Pauzaniasz: Wędrówki po Helladzie – Na olimpijskiej bieżni i w boju, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2004, ks. VI, 10, 5.
24. Wielowiejski J.: Rozwój techniki odlewniczej w starożytnej Grecji, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1974, t. 22, nr 3, s. 393-423.
25. Witruwiusz: O architekturze ksiąg dziesięć, tłum. K. Kumaniecki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004, II, 7, 3-4.
26. K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII przełożonej na język polski przez Józefa Łukaszewicza, Poznań, w Księgarni i drukarni J. Łukaszewicza, 1845, XXXVI, 49.
27. W tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka.
28. Herodot: Dzieje, tłum. Seweryn Hammer, Czytelnik, Warszawa 2005, III, 96.
29. W oryginale quam fundendi aeris, co należy dosłownie przetłumaczyć - niż odlewanie miedzi.
30. K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII przełożonej na język polski przez Józefa Łukaszewicza, Poznań, w Księgarni i drukarni J. Łukaszewicza, 1845, XXXV, 46.
31. Pliniusz: Historia Naturalna, tłum. I. T. Zawadzcy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961, XXXIV, s. 309.
32. Tamże, XXXIV, s. 348.
33. Lukian: Sen albo kogut, w: Dialogi, tłum. Michał Bogucki, t.I, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2006, s. 72.
34. Pauzaniasz: Wędrówki po Helladzie – W świątyni i w micie, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2005, ks. III, XVII, 6.
35. Tamże, ks. I, XIV, 6.
36. W oryginale: Exprimet et mollis imitatibur aere capillos – co można przetłumaczyć: znakomicie po mistrzowsku odtwarza miękkie włosy w brązie; zapis ten może oznaczać zarówno proces kucia, jak i odlewania.
37. Horacy: Sztuka poetycka, w: Dzieła wszystkie, t. II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, w. 32-35.
38. Ajschylos, Agamemnon, w: Antologia tragedii greckiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989, w. 614-620.
39. Pliniusz: Historia naturalna, tłum. I. T. Zawadzcy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961, XXXIV, 348.
40. Cato: O gospodarstwie wiejskim, tłum. Stanisław Łoś, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1956, XCVIII, 2.
41. K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII przełożonej na język polski przez Józefa Łukaszewicza. Poznań, w Księgarni i drukarni J. Łukaszewicza, 1845, XV, 8.
42. Arystofanes: Acharnejczycy, w: Komedie, t. I, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005, w. 1128-1129.
43. K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII przełożonej na język polski przez Józefa Łukaszewicza. Poznań, w Księgarni i drukarni J. Łukaszewicza, 1845, XXXV, 51.
44. Pliniusz: Historia naturalna, tłum. I. T. Zawadzcy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961, XXXIV, s. 292.
45. Posejdippos: Epigramy, tłum. Jerzy Danielewicz, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004, s. 81.
46. Pliniusz: Historia naturalna, tłum. I. T. Zawadzcy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961, XXXIV, s. 304-305.
47. W oryginale: Evecta supra humanum fidem ars est successus, mox et audacia
48. Pliniusz: Historia naturalna, tłum. I. T. Zawadzcy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961, XXXIV, s. 306-307.
49. Miało to miejsce w roku 304 przed Chrystusem.
50. Pliniusz: Historia naturalna, tłum. I. T. Zawadzcy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961, XXXIV, s. 307-308.
51. Zamarovsky V.: Tropami siedmiu cudów świata, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice, 1990, s. 119.
52. Tamże, s. 216
53. Łanowski J.: Szlakiem siedmiu cudów starożytności, Książka i Wiedza, Warszawa 1964, s. 179-182.
54. Posejdippos: Epigramy, tłum. Jerzy Danielewicz, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004, s. 117.
55. Talent grecki odpowiada ok. 26,2 kg
56. Zamarovsky V.: Tropami siedmiu cudów świata, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1990, s. 218.
57. Polibiusz: Dzieje, tłum. Seweryn Hammer, t. I, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2005, V, 88-89.
58. Łanowski J.: Szlakiem siedmiu cudów starożytności, Książka i Wiedza, Warszawa 1964, s. 191.
59. Pliniusz: Historia naturalna, tłum. I. T. Zawadzcy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961, XXXIV, s. 308-309.
60. Barnard Noel: Bronze casting and bronze alloys in Ancient China, The Australian National University and Monumenta Serica, 1961, s. 3.
61. British Museum, fot. autor.
62. Simpson B. L.: Development of the metal casting industry, American Foundrymen’s Association 1948, s. 13.
63
64. Kolos rodyjski, Encyklopedia internetowa Wikipedia.
65. The high appreciation of the cultural relics of the Zeng Hou Yi tomb, edited by Hubei Provincial Museum, 1995.
http://vivat.agh.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=180:63&catid=39:vivat-akademia-numer-3&Itemid=65