Gdy jesteśmy już przy Anatolii, trzeba dołączyć do tematu mitologię Hetycką, bo to ułatwia całokształt zrozumienia rodowych waśni.
Mitologia hetycka
jedna z mitologii anatolijskich, wchodząca w skład mitologii ludów indoeuropejskich; obejmuje kulty i wierzenia Protohetytów (Hatytów) i zasymilowanych z nimi w II tys. p.n.e. ie. Hetytów. Cechowała ją wielowarstwowość wierzeń, wynikająca z wcielania bóstw podbitych ludów (hur., luw., mezop.) do het. panteonu. Informacji o h. m. dostarczają głównie tabliczki z pismem klinowym w stolicy państwa het. w Hattuąaą (obecnie Boghazköy, Turcja).
W h. m. najwyższą warstwę panteonu stanowił bóg burzy Tarhu-(na) i bogini-słońce Wurunsemu, którzy wraz z ich potomstwem - córkami Mezullą i Inarą, oraz synami: Telipinu, bogiem-słońcem Istanu i bogiem wojny Wurunkatte tworzyli krąg najważniejszych bóstw niebiańskich; posłańcem boga-burzy był Suwalijatta, prawdopodobnie jego brat. Do synów naczelnej pary zaliczali się też lokalni bogowie, jak Sulinkattainu - bóg burzy z miasta Nerik, bogowie burzy m. Zip(pa)landa i Kuliwisna, a także zapewne Wahisi ('bóg burzy domu'). Wezyrem boga burzy był nieznany z imienia 'bóg burzy pól', w kręgu boga burzy znajdował się też Wasezzil (hat. Wasizzil) o przydomku Takkihal ('Lew') - zw. z rytuałami meteorologicznymi dla boga-burzy.Do generacji starszych bóstw należała Hannahana i nieznany z imienia ojciec Tarhuna. Bogiem słońca z epoki ie. był Sjusimmi (dosł. 'nasze słońce', wymieniony w XVIII p.n.e.), w panteonie het. zastąpiony przez Istanu(s); zapewne jego synem był Hapantali(ja), bog-pasterz jego stad, prawdopodobnie też związana z nim była bogini Hantitassu, o której nic bliższego nie wiadomo. Zintuhi była pomniejszym bóstwem, wnuczką Wurunsemu, którą wzywano w modlitwach jako pośredniczkę do niej; stadami świętym stad owiec zajmowały się też słoneczna bogini Mezulla, córka Wurunsemu, i Hulla. Bogiem księżyca był u Hetytów Arma-(ą). Boginią jakiejś gwiazdy była bogini Ninga (mająca pojawiać się w 9-tym miesiącu roku). Do bóstw 'niebieskich' należeli też Hatepinu - córka Aruny, bogini miłości i żona Telipinu, a także Tasimmet - nałożnica boga burzy. Szczególnym kultem otaczano też boginię Titiwutti.
Do 'dolnych' bóstw należał bóg podziemnego świata Lel(u)wani w otoczeniu Tasammat, Tasimmeti, bóga-kowala Hasamili wraz z braćmi, i Zilipuri, oraz Wurunsemu i mieszkańcy jej dworu, którymi były bóstwa Hilassi, Darawa i Paraja; wśród bóstw świata podziemnego znajdowały się też: bóstwo Kurwasu, zapewne także Linkijant- 'bóstwa przysięgi', i bóstwa losu. Do tych ostatnich zaliczano parę Iątusaję i Papaję, i boginie Gulses, pojawiające się obok innych żeńskich bogiń znanych jako dMAHHI.A lub dMAHMEŠ. Także Anzili i Zukki mogły wchodzić do grupy bogiń losu lub szczęścia. Wśród bóstw urodzaju i płodności ważne miejsce zajmowała bogini Mamma (sthet. (Ka)mamma), dalej męskie bóstwo Mijatanzipa/Majatanzipa, dbające o wzrost plonów (z het. mijatar 'wzrastanie, dojrzałość'), bogini ziarna Halki-, bliskoznaczna z nią Mayanda- zipa- 'bóstwo urodzaju'. Odrębne grupy bóstw podziemi stanowiły bóstwa zsyłające zarazę, jak Akni, bóg zarazy i wojny, może identyczny z 'Wielkim Bogiem', do których można zaliczyć grającą ważną rolę w rytuałach magicznych parę bóstw Hantasepa, o 'krwią nabiegłych oczach i [w] krwistoczerwonych szatach', związaną z chorobami i urokami, a także bogowie opiekuńczy, jak np. bóg dnia Šiwatt- ('dzień'), Iąpant / Iąpanzaąepa(ą) 'geniusz nocy, bogini nocy', opiekujący się miejscami Hilasi / Hilanzipaą był bóstwem opiekuńczym dworu, Aąkaąepaą - bogiem bramy, Zilipuri opiekował się dworem królewskim i był wiązany z bramą pałacu, bogini Malija opiekowała się winnicami, były też bóstwa opiekuńcze różnych miast, jak Kamrusepa, czasem czczone m.in. pod postacią runa - do najważniejszych bóstw tej grupy należał Zitharija. Osobne grupy bóstw opiekuńczych stanowiły Karzi i Habantali, oraz Innarawantes (dosł. 'Silni', 'Krzepcy' bogowie). Boskich opiekunów miały też poszczególne części ciała, np. Hantaąąaą 'bóstwo czoła', Šakuwaąąaą 'bóstwo oczu', Iątamanaąąaą 'bóstwo uszu', Kiąąaraąąaąa 'bóstwo ręki', Ginuwaąąaą (Kinuwaąąaą) 'bóstwo kolana', a nawet dusza - bóstwo duszy Iątanzaąąią. Do bóstw opiekuńczych należeli też zmarli władcy, którzy po śmierci stawali się bogami. Obszerną grupą bóstw h. m. były bóstwa - personifikacje w rodzaju boga Halmaąuit (personifikacja Tronu królewskiego), hat. Kuzanisu (upersonifikowane Ognisko), a także Nahszaratt ('Strach') i Weritema ('Zgroza'), personifikujące lęk i przerażenie, występujące w parze albo pojmowane zbiorowo jako Nahszarattasz ('Strachy') i Werutemasz ('Zgrozy'), przyboczne bóstwa boga burzy i Istanu. Liczną grupę stanowili bogowie-góry, np. bóg-góra Zaliu/Zalijanu wraz z jego małżonką Zashapuną i nałożnicą Tazzuwasi; góra Halalazipa; góra Iskisa; góra Arnuwanda; góra Saluwanta; szczyt Puskurunuwa/Piskurunuwa; bóg-wzgórze Pirwa wraz z towarzyszącą mu Aśgaąepą i in. Hetyci znali też boginie-rzeki (np. bogini-rzeka Zulija) i upersonifikowane siły przyrody, jak Wiatr - brat Tarhuny; niebo było personifikowane i nazywane 'ojcem'; także ziemię wyobrażano sobie jako bóstwo płci żeńskiej, córkę Istanu, zw. Dagan-zipaą / Taganzipa 'duch ziemi, bogini-Ziemia'. Do tego rodzaju bóstw należał Aruna 'ocean, morze', a także uosobienie suszy i letnich upałów - bóg Illujanka, upersonifikowane Odrętwienie - Hahhima i in. Jako bóstwa występowały też pojęcia abstrakcyjne, jak duąka- ratt- 'radość', karijaąha- 'rozsądek', hattulatar 'zdrowie', handantatarra 'porządek prawny'.
Według nielicznych zresztą wzmianek, Hetyci wyobrażali sobie świat jako wielką budowlę o czterech narożnikach, której dach stanowiło niebo, a podstawę ziemia, świat zaś dzielili na dwie części: niebo i ziemię, które podzielili między siebie bogowie, jak o tym wspomina jeden z tekstów: "biorąc niebo ziemię [we władanie] rozdzielili się bogowie. Górne bóstwa wzięły sobie niebo, a dolne bóstwa wzięły sobie ziemię dolną krainę. Każdy wziął sobie co jego...". Według fragmentu jednego z mitów, bóg-Słońce wybudował sobie pałac w mieście Lihzina. Taras pod budowę pomagali mu sypać bóg-burza i Lilwani, a bóstwa Katahzipuri i Hasamili brały udział w pracach wykończeniowych. Inny fragment wspomina, że "bogowie zarządzali krajami i ustanawiali w nich [porządek]", a "w Hattusa ustanowili wielki tron [stolicę]".
Spośród zachowanych mitów het., mit o Illujance, znany w dwóch wersjach, opowiada o walce boga-burzy z Wężem; według obu wersji, w pierwszym starciu bóg-burza przegrywa - zostaje okaleczony lub Illujanka zabiera mu serce i oczy. W pierwszej wersji, pokonany bóg burzy wziął sobie za żonę ziemską kobietę, z którą miał syna. "Gdy ten dorósł - mówi dalej mit - ożenił się z córką Smoka. Bóg burzy pouczał syna: 'Gdy pójdziesz do domu swej żony, zażądaj serca i oczu.'" Kiedy już bóg-burza odzyskał serce i oczy, pokonał w walce smoka, zabijając przy okazji własnego syna wspierającego teścia. Inna wersja opisuje szeroko udział Inary i jej wspólnika, śmiertelnika o imieniu Hupasija, w ostatecznym pokonaniu Illujanki. Kiedy Inara wyprawiła ucztę, Smok wraz ze swymi synami upili się, tak że Hupasija mógł skrępować sznurem, a bóg burzy zabić Smoka.
Inne mity opowiadają o Księżycu i Słońcu; mit O Księżycu, który spadł z nieba opowiada o upadku Księżyca na dziedziniec i próbach jego ratowania przez Hapantali i Kamrusepę, niestety dalszy ciąg nie zachował się. Mit Telipinu i córka Morza opowiada o zaginięciu Słońca; występuje w niej wątek Telipinu i ożenku z Hatepinu - córką Morza (Aruny). Charakterystyczna dla h. m. jest grupa mitów o bogu, który odszedł obrażony z jakichś powodów, znana w kilku wariantach, jednak oparta na wspólnym schemacie. Odejście boga powoduje zamieranie życia na ziemi, bóstwo znika i ukrywa się, tymczasem bogowie zbierają się na ucztę; jedzą, lecz nie mogą się nasycić. Rozpoczynają się poszukiwania zaginionego, odgrywają w nich rolę - oprócz bogów - orzeł i pszczoła. Pszczoła znajduje ukryte bóstwo, budzi je z uśpienia ukłuciem żądła. Rozdrażniony bólem i zagniewany bóg wpada w jeszcze większą wściekłość, powodując powodzie. Bogowie postanawiają zawezwać na pomoc Kamrusepę, ta zaklęciami zwolna uśmierza gniew bóstwa, a następnie przyzywa je do powrotu i usposabia życzliwie wobec błagalników. W najbardziej znanym i głównym wątku bogiem, który odchodzi jest Telipinu, inne lokalne warianty mitu umieszczały w tej roli boga burzy Nerik, Hannahannę, Inarę, a także bóstwa o imionach Anzili i Zukki; według jednego z nich, zaginione jest święte runo.
Inne zachowane mity, np. mit O Hahhima i tajemniczym naczyniu, czy mit zw. Gniew Wielkiego Boga, opowiadają o kolejnych rewolucjach, zagrażających bogowi burzy i innym bogom. Ten ostatni mówił o uczcie, na którą bóg burzy zaprosił wszystkich bogów, pomijając jednego ('Wielkiego Boga'), który mści się za zniewagę zsyłając choroby na ludzi, wzburzając morze itd. Na uwagę zasługuje też mit O 30 synach królowej miasta Kanesz, opowiadający o jej synach, porzuconych przez nią, uratowanych i wychowanych przez bogów. Już dorośli, bracia dowiadują się o swojej matce i wybierają się do miasta, w którym się urodzili. W tym czasie jednak, królowa wychowywała 30 córek, urodzonych w jednym roku. Matka nie wiedząc o pochodzeniu przybyłych, postanawia ożenić ich ze swoimi siostrami. Jedynie najmłodszy z synów występuje przeciwko temu weselu... Innymi tego typu mitami, jest mit O Appu, lub O Słońcu, o rybaku i znalezionym dziecku, w których bogowie ingerują w życie śmiertelników.
Hetycka kraina podziemi była nazywana terminami: kattera utne 'dolna kraina', dankuią tekan 'czarna ziemia' lub dankuią daganzipaą 'ts.'. Według niektórych przekazów, istanza- 'dusza' odchodziła w głąb czarnej ziemi, można było dostać się do zaświatów też drogą prowadzącą przez morze (morza); znajdowało się w niej dziewięć rzek, m.in. o nazwach Nakkilijata i Maraąąanta. Przez krainę podziemi przebiegała droga 'podziemnego Słońca', tożsamego z Wurunsemu; znajdował się tam dwór boga Lel(u)wani, a także Wurunsemu, gdzie przebywała jej świta: bóstwo opiekuńcze, wezyr, słudzy, fryzjerzy, bóstwa Hilassi, Darawa (Tarawa) i Paraja. Zaświaty są też miejscem, gdzie znajdowała się wellu-, łąka, na której ubóstwiony po śmierci król pasł swoje woły, owce, konie i muły.
Bożek Immarni był być może bóstwem przyrody a. leśnym demonem. Złośliwe demony określali Hetyci słowami kallar uttar 'zła istota'; jednym z nich był tajemniczy, zły demon tarpi-, uwięziony w podziemnym kotle nieszczęść. Osobną kategorią duchów były wywodzące się ze zmarłych 'duchy szkodzące' i niektóre dusze zmarłych, zwłaszcza nie pogrzebane albo obmawiane już po śmierci.
W h. m. pojawiają się także herosi, do których zalicza się postać Iąkallią'a (od het. iąkallai- 'rozdzierać, rozszarpywać, rozpłatać, oderwać'), którego imię pozostaje w związku z okaleczeniem się bohatera mitu. Innymi herosami h. m. są: syn boga-burzy; Huppasija; synowie królowej miasta Kanesz i in.
http://mitencyklopedia.w.interia.pl/mitologia_hetycka.html
RENNES LE CHATEAU... TESTAMENT MARII MAGDALENY!