Drukuj stronę - CHASYDZI.

http://univ.gda.pl/~literat/tematy/index.htm

SPOTKANIE Z CHASYDAMI.

   Intencj? mego artyku?u, ktĂłry pocz?tkowo pomy?lany by? jeszcze skromniej - jako ustne sprawozdanie dla niewielkiego grona niemieckich przyjaciĂł? - by?o podkre?lenie tych ?ywych, indywidualnych, ba, lokalnych aspektĂłw chasydyzmu, ktĂłrym w dotychczasowych publikacjach po?wi?cono niewiele uwagi. Poniewa? aspekty te by?y mi dost?pne z osobistego do?wiadczenia, s?dz?, ?e cho? nie-?yd, jestem przynajmniej cz??ciowo uprawniony do zabrania g?osu w sprawie ruchu, ktĂłry tak g??boko zakorzeniony jest w ?ydostwie; mo?na by oczywi?cie wysun?? przeciw temu zasadnicze zastrze?enia. Jestem mianowicie zdania - wbrew ci?gle jeszcze rozpowszechnionemu mniemaniu - ?e przynale?no?? wyznaniowa i tradycyjna w wypadku prze?y? tak intymnych jak religijne nie wyklucza bynajmniej obiektywno?ci, lecz ?e otwiera ?atwiej zrozumienie i zmys?y ni? wewn?trzny ch?Ăłd, oboj?tno?? i obco??. To w?a?nie uwa?am za moj? legitymacj?, ?e znam te zjawiska z mej ojczyzny w Karpatach Wschodnich i ?e od czasu dzieci?stwa niejednego ju? do?wiadczy?em i niejedno prze?y?em. Tak wi?c zjawiska te nie s? mi obce, mimo ?e opisanie ich wymaga ode mnie tym wi?cej wysi?ku, ktĂłry musi tu zast?pi? tradycyjne wprowadzenie w ka?d? religi?. Wewn?trzna obecno?? do?wiadcze? i obrazĂłw daje niejako gwarancj?, ?e nie pochodz? z lektury i ?e nie mieszam ich ze zjawiskami innej, w jaki? sposĂłb pokrewnej mistyki.

   Nale?y podkre?li? jeszcze dwie inne trudno?ci: w ci?gu swej historii, a? do ko?ca, chasydyzm by? religi? biedakĂłw. Na tym polega?a nawet jego si?a, gdy? wymaga? dla modlitw i dla ?wi?t przemiany, prawdziwego wzlotu, w oddaleniu od n?dznego uganiania si?, od prozaicznych trosk dnia codziennego. Ludziom, ktĂłrzy nie byli nigdy naprawd? biedni, nie by?o ?atwo w?y? si? w punkt wyj?ciowy chasydyzmu. Chasydzi byli - nie tylko w sensie materialnym, ale i duchowym - ubodzy, pro?ci i prostoduszni. Dla ludzi wykszta?conych podwĂłjn? trudno?ci? by?o zanurzy? si? w ow? nami?tno?? modlitwy i prze?ycia religijnego bez fa?szowania ich. Zdumiewaj?ce jest wprawdzie, jak cz?sto pewien rodzaj teologii wype?nia ?wiadomo?? chasydĂłw, lecz poniewa? pozostaj? uwi?zieni w swych codziennych zawodach i zaj?ciach, bardzo rzadko udaje si? im po?wi?ci? porz?dnemu studium -zamiast tego obrazy z ich codziennego ?wiata wznosz? si? do znaczenia symboli religijnych. Ca?e ich skromne ?ycie staje si? w pewien sposĂłb nieustannym wo?aniem do Boga - jest to ?wiat niemal niedost?pny umys?owi wykszta?conemu na ksi??kach. Kto natomiast ma serce i zrozumienie dla spontaniczno?ci, dla tryskania ?rĂłde?, tego spojrzenie zwrĂłci si? ch?tnie i nie bez zdumienia ku prze?yciu chasydĂłw.

   Nie jest s?uszne, co najmniej niedok?adne, gdy si? tak cz?sto okre?la g?Ăłwn? koncepcj? chasydyzmu jako panteistyczn?. Nie ma tam chyba znikni?cia lub sfa?szowania Istoty Boga. Raczej chodzi o ow? obecno?? Boga, o ktĂłrej Dante powiedzia?, ?e nie jest ona ograniczona jedynie do nieba - „non circonscritto”.

   Pesymizm Kaba?y, jej zaprzeczenie ?ycia, jej surowa asceza s? znane. By?y one bez w?tpienia spowodowane rĂłwnie? przez nieprzerwanie straszne losy ?ydostwa. Boga wzywano ci?gle, prze?ywano nawet mistycznie - lecz dla radykalnego pesymizmu pozostawa? On zawsze daleki od wszelkich spraw tego ?wiata. Ale czy chasydzi mieli kiedykolwiek jakie? zewn?trzne powody do optymizmu? Absolutnie nigdy. Pogr??eni w pracy i w biedzie nie znajdowali nieraz nawet czasu, aby ?wi?towa? szabas wed?ug przepisu swych rabinĂłw. Je?li kto zakosztowa? do dna gorzkich owocĂłw biedy i ca?kowitej zale?no?ci w ?yciu codziennym, to w?a?nie ci mali rzemie?lnicy i kupcy, po?rednicy, wo?nice, pachciarze i pasterze. W dawnej Rosji, za czasĂłw Miko?aja I, istnia?a anegdota, ?e im bardziej w?adza m?czy?a ?ydĂłw ci??arami i prze?ladowaniami, tym mniej mieli oni czasu na p?acz i narzekanie: w ko?cu ?miali si? i w?adza musia?a zrozumie?, ?e jej surowo?? zupe?nie chybi?a celu. To by?oby symboliczne dla ?ycia chasydĂłw. Brak wykszta?cenia i owego zadowolenia, jakie daje wierz?cym dok?adne wype?nianie przepisĂłw rytualnych, nie zdo?a?y zgasi? ?wiadomo?ci obecno?ci Boga; ich ?ycie codzienne by?o prze?ywane na rĂł?ne sposoby jako symbol tej obecno?ci. Ci?ni?ci g??boko w otch?anie wygnania, nie zapominali jednak nigdy, ?e s? dzie?mi Bo?ymi. Ba, wygnanie wzmocni?o ich opĂłr i sta?o si? powodem do rado?ci, gdy? odnale?li w nim skarb owego starego dziedzictwa: „Mer hoben ja inzern Tate im Him?” (Mamy przecie? naszego Tat? w niebie), pociesza ?piewana w ?ydowskim dialekcie pie?? chasydĂłw.

   Aby nada? tej od dawna przygotowywanej przemianie wyraz, form? ? s?owo, potrzebna by?a wielka posta? proroka i reformatora religijnego. Takiego mistrza znalaz?o ?ydostwo w dawnej Polsce w osobie Rabbiego Izraela ben Eliezera, zwanego Baal Szem Tow, dos?ownie „Mistrz Dobrego (tj. Boskiego) Imienia”. W po?owie XVIII wieku, w okresie gdy ?ydĂłw wzrusza?y najpierw kurczowe nadzieje, potem rozczarowanie, rozpacz i bezradno??, znalaz? on czarodziejski klucz, ktĂłry ?akn?cym duszom otworzy? now? drog? chasydĂłw, to znaczy pobo?nych, ?agodnych i pe?nych dobrej woli ludzi. Historia i nauka chasydyzmu s? na rĂł?ne sposoby interesuj?ce, ale legenda ma mo?e jeszcze wi?ksze znaczenie. W niej znajdujemy bowiem ?wiadectwo konkretnego prze?ycia, i jest godne podkre?lenia, ?e te legendy, te ustnie przekazane s?owa Baal Szem Towa i jego uczniĂłw, gdzieniegdzie ?yj? a? po dzie? dzisiejszy w pojedynczych rodzinach zarĂłwno po?rĂłd ?ydĂłw, jak i w?rĂłd ch?opĂłw chrze?cijan.

   Nazwa „chasydzi” pojawia?a si? wielokrotnie w historii ?ydostwa. Gdy s?dziwy Matatiasz podniĂłs? protest przeciw edyktowi krĂłla i kaza? dzia?a? swym synom i braciom Machabeuszom wed?ug Przymierza ich ojcĂłw z Bogiem, wĂłwczas chasydzi wyszli z jaski? na pustyni, aby przy??czy? si? do oporu. PĂł?niej kap?ani porĂł?nili si? wprawdzie ze spadkobiercami MachabeuszĂłw, jest jednak pewne, ?e owi chasydzi uwa?ali si? za prawowiernych wykonawcĂłw Zakonu i ?e w poczuciu swej czysto?ci rytualnej trzymali si? skrupulatnie na osobno?ci od nieczystych przeciwnikĂłw.

   O polskich chasydach mo?na by powiedzie? niemal odwrotnie - i ich przeciwnicy nie omieszkali tego uczyni? - uwa?ano ich za heretykĂłw z powodu ich nieu?wiadomienia i braku wykszta?cenia (sam jeszcze s?ysza?em okre?lenie am horec, co dos?ownie oznacza „cz?owiek od ziemi”, a wi?c ch?op, analfabeta).

   Nazw? chassidim spotykamy ponownie z pocz?tkiem ery chrze?cija?skiej. Tym razem s? to owi mali, biedni i bardzo porz?dni rzemie?lnicy, ktĂłrzy ?yj? rozproszeni po ca?ym obszarze imperium rzymskiego i stanowi? dla aposto?a Paw?a podstaw? i punkt nawi?zania jego my?li, szczegĂłlnie w Grecji. Ci „chasydzi” dadz? si? ?atwiej porĂłwna? z polskimi ni? poprzedni, albo dok?adniej: z ow? grup? ?ydowsk?, ktĂłra stanowi?a w XVIII w. ?rodowisko dla rozwini?cia si? polskiego chasydyzmu, z t? tylko rĂł?nic?, ?e ci ostatni po okrucie?stwach wojen kozackich byli jeszcze biedniejsi i bezradniejsi (?ydzi na wschodzie Polski potracili chwilowo nawet sta?e siedziby i prowadzili niespokojne ?ycie tu?aczy). Jeszcze bardziej ni? owi biedacy w imperium rzymskim potrzebowali pociechy od swych duchowych nauczycieli, i to nie tylko z kaza?, ale tak?e z cudownych znakĂłw. Jaki? zatem by? ten czarodziejski klucz Baal Szem Towa?

   Przede wszystkim by?a nim jego prawowierno??, i tego nie da si? do?? podkre?li?. Wyst?pienie jego mia?o miejsce na tle nieograniczenie akceptowanego autorytetu tradycji i obyczaju. Natomiast odwrĂłcenie si? od ascezy i od surowych postĂłw, od zbyt pedantycznego formalizmu by?o tym czym? nowym i wyzwalaj?cym, co jego biedni i nieuczeni zwolennicy przyj?li z entuzjazmem. Tym jednak, co nadawa?o jego dzia?alno?ci specjaln? moc, by?o zaufanie do Boga, rado?? z tego zaufania i nauka, ?e dla czystych serc BĂłg osi?galny jest na wielu drogach.

   Z pewno?ci? chasydom nie zale?a?o na sztywnym wyk?adzie doktryny i dogmatĂłw. Od pychy wyznaniowej chroni?o ich samo ju? n?dzne stanowisko spo?eczne oraz brak wykszta?cenia. Jednak?e znajdujemy u nich jeden pogl?d, pochodz?cy najwidoczniej z korzeni plato?skich, jak gdyby podstawow? doktryn?: ?wiat na „wygnaniu” - w tej mierze, w jakiej nale?y go sobie wyobrazi? jako wychodz?cy od Boga i przez to oddalaj?cy si? od Niego; wszystkie istoty, wszyscy ludzie dadz? si? porĂłwna? do spadaj?cych i gasn?cych iskier. „Chasydom”, czyli pokornym i pe?nym dobrej woli, przypada zadanie budzenia tych iskier mi?o?ci? i wspĂł?czuciem, roz?arzania i odsy?ania z powrotem do Boga. Tym podstawowym ??daniem, aby rozumiej?c i wspĂł?czuj?c bra? udzia? w b??dzeniu, t?umaczy si? atmosfera tolerancji, ktĂłra wyrĂł?nia domen? chasydyzmu bardziej ni? jak?kolwiek inn? prawowiern? grup? ?ydowsk?. A przecie? ich p?on?co niecierpliwe szukanie Boga by?o tak niezwyk?e, ?e wywo?a?o gwa?town? krytyk? ze strony mitnagdim, zwolennikĂłw tradycji starorabinackiej pobo?no?ci. Na zje?dzie w Brodach, w po?owie XVIII w., dosz?o do niebezpiecznych star?. Mitnagdim zacz?li wo?a?: „Wdziejcie sukni? zemsty przeciw tym, ktĂłrzy podczas modlitwy zamiast, jak si? nale?y, sk?ania? wzrok ku ziemi, a zmys?y wznosi? ku Bogu, odwa?aj? si? zuchwale poszukiwa? Boga szalonymi gestami i wyzywaj?cymi spojrzeniami!” Ktokolwiek, a? po nasze czasy, widzia? uniesienie chasydĂłw w ta?cu i modlitwie, potwierdzi t? obserwacj? i zrozumie, ?e zwolennicy bardziej umiarkowanego i ch?odniejszego sposobu bycia odczuli to jako wyzwanie.

   Tak?e pĂł?niej nie milk?y zarzuty: chasydzi pozdrawiali rzekomo ?wi?t? sobot? dzikimi ta?cami, zapominaj?c przy tym o ca?ym ?wiecie, tak?e d w?asnych obowi?zkach; chasydzi pili jakoby wĂłdk? po modlitwie - nieraz za wiele wĂłdki; jeden z ich rabinĂłw twierdzi? nawet, ?e gdy tak siedz? razem przy wĂłdce, to jakby uczyli si? Tory. Chasydzi odpowiadali przeciwnikom, ?e ci ostatni odmawiaj? modlitwy bez ciep?a, przez co staj? si? one lodowato zimne, jak czuwanie przy zmar?ym, gdy tymczasem chasydom podczas modlitwy rozpala si? serce, i w?a?nie dlatego ?ywy cz?owiek musi napi? si? wĂłdki. Do tego dochodzi nast?puj?ce wyja?nienie psychologiczne: je?eli cz?owiek zmusza si? do modlitwy ze zbyt wielk? powag?, to kusiciel sprzeciwia si? temu z rĂłwnie wielk? si?? i przeszkadza modlitwie „obcymi my?lami”. Je?eli jednak cz?owiek po modlitwie od?wie?a si? wĂłdk? przyja?nie, po ludzku, je?li przepija jeden do drugiego „na zdrowie”, to kusiciel uwa?a to za prĂł?n? zabaw?, nie troszczy si? wi?cej o to, i modlitwa wznosi si? weso?o i swobodnie ku niebu.

   Ta kontrowersja wyja?nia, dlaczego nie tylko racjonali?ci, to znaczy drobiazgowi i surowi talmudy?ci, byli przeciwnikami chasydyzmu, ale rĂłwnie? w?a?nie tak subtelni i wysoce uduchowieni mistycy jak Rabbi Eliasz z Wilna (1720-1797), ktĂłry uwa?a? drog? chasydĂłw za zniekszta?cenie Kaba?y. Podpisa? on rĂłwnie? odezw?, w ktĂłrej wzywa? do ob?o?enia chasydĂłw kl?tw?. Rozd?wi?k mi?dzy tymi dwoma kierunkami rozdziela? nierzadko rodziny. Tak na przyk?ad dobrotliwy rabin Leib z Sasowa, jako przyjaciel wszelkiego stworzenia, zwierz?t i ludzi, kochany tak?e przez nie-?ydĂłw, mia? ojca, ktĂłry by? gwa?townym przeciwnikiem chasydyzmu. D?ugie lata gniewa? si? on na syna za wybĂłr drogi chasydzkiej, co wi?cej, mia? podobno przygotowan? rĂłzg?, aby ukara? go po ojcowsku. Nazywa? si? Rabbi Jakub” z BrodĂłw, miejscowo?ci znanej jako centrum przeciwnikĂłw chasydyzmu. Mieli tam jakoby specjalne miejsce spotka?, zwane ironicznie Chassidim-Sztibe?e, izba chasydzka.

   Baal Szem Tow na dwa sposoby uszed? atakom konserwatystĂłw. Przede wszystkim o?wiadczy?, ?e sam nie chce wierzy? inaczej, ani innym nie nakazuje wierzy? inaczej ni? tradycyjnie, a nawet - o ile to mo?liwe - jeszcze wi?cej. Nie zrezygnowa? z ani jednej litery Pisma ?wi?tego, z ani jednego tradycyjnego obyczaju. Potem jednak zszed? swym przeciwnikom z drogi, tak?e fizycznie, oddalaj?c si? w puszcze i po?oniny karpackie, daleko od BrodĂłw. Sta? si? pustelnikiem, ukazuj?c si? wraz z ?on? to tu, to tam, nad rzekami Prutem i Czeremoszem, mieszkaj?c to w karczmie le?nej, to w gĂłrskiej pieczarze. Mowa jest o pewnych miejscowo?ciach, a uporczywa tradycja pozwala przypuszcza?, ?e w wielu z tych miejscowo?ci, je?li nie we wszystkich, naprawd? przebywa?. Mnie samemu znana jest z bezpo?redniej ustnej tradycji miejscowo?? Jasienowo nad Czarnym Czeremoszem.

   Mo?na by oczywi?cie wysun?? zastrze?enie, ?e podania te powsta?y dopiero, gdy osiedla ?ydowskie rĂłwnie? pocz??y wspina? si? w gĂłry, a by?o to ca?kiem pĂł?no, nad gĂłrnym Czeremoszem na przyk?ad dopiero z pocz?tkiem XIX wieku. Jednak?e tradycja huculska jest niew?tpliwie starsza i musi polega? na w?asnej pami?ci, a nie na po?rednictwie ?ydĂłw. Ci dawno osiadli pasterze, mĂłwi?cy j?zykiem ukrai?skim i wyznaj?cy religi? greckokatolick?, ograniczaj? si? g?Ăłwnie do tradycji rodzinnych i lokalnych, opowiadaj?c - tak?e tam, gdzie chodzi o tre?ci mistyczne - przede wszystkim o bohaterskich pasterzach, ch?opach i przywĂłdcach opryszkĂłw swej gĂłrskiej ojczyzny. RĂłwnie? ich niebo zaludniaj? takie postacie. Niew?tpliwie trwaj? w?rĂłd nich fragmenty poda? ze staro?ytno?ci s?owia?skiej, jak na przyk?ad liczne apokryfy i pie?ni, pochodz?ce cz??ciowo z Ba?kanĂłw, cz??ciowo z dawnej Rusi. Lecz niew?tpliwie brak im by?o zainteresowania dla stosunkowo niedawnych zdarze? w?rĂłd ?ydĂłw w oddalonych okolicach. Mogli wi?c przekazywa? wie?ci tylko o tym, czego dowiedzieli si? we w?asnym osiedlu lub w najbli?szym s?siedztwie. Takie wie?ci by?y uparcie zachowywane i przekazywane dalej.

   I ja rĂłwnie? s?ysza?em od dzieci?stwa o Baal Szem Towie, zw?aszcza o tym, ?e mieszka? w Jasienowie u rodziny huculskiej zwanej Fedieczkowi i ?e obs?ugiwa?a go ona przyja?nie, a w potrzebie rĂłwnie? piel?gnowa?a. Potomkowie owej rodziny, ktĂłrzy powo?ywali si? jeszcze na t? tradycj?, mieszkali za naszych czasĂłw we wsi Krasnojila, niedaleko Jasienowa. Inna wie?? podaje nazw? pieczary le?nej (surduk) na lewym brzegu Czeremoszu, w ktĂłrej podobno mieszka? pustelnik Baal Szem Tow, oraz nazw? wysoko po?o?onego ?rĂłd?a, w ktĂłrym si? k?pa?.

   Historiografia sk?onna jest co prawda odsuwa? jako legend? wszystko, co nie jest wyra?nie za?wiadczone na pi?mie. Niew?tpliwie niektĂłre wspomnienia mogli w tamte strony przynie?? pĂł?niej ?ydzi, podobnie jak ?atwo rozezna? mitotwĂłrcze legendarne upi?kszenie opowie?ci. Jednak?e rdze? tradycji - jak powiedziano - nale?y do skarbca pami?ci z dawien dawna osiad?ych tam Hucu?Ăłw: nietkni?ty krajobraz gĂłrski i specyficzny kr?g legendarny tamtejszych pasterzy okre?laj? w sposĂłb nieomylny i niezatarty atmosfer? opowie?ci o Baal Szem Towie. SzczegĂłlnie charakterystyczne jest splecenie tych opowie?ci z postaci? przywĂłdcy opryszkĂłw, O?eksy Dobosza, ktĂłra niezale?nie od cech mitycznych, jakich nabra?a z czasem, za?wiadczona jest w aktach s?dowych XVIII wieku. Podczas gdy w innych okolicach ?ydzi gardzili gwa?townikami, czy to Kozakami, czy rozbĂłjnikami, to Dobosz odgrywa, rzecz dziwna, w ustnej tradycji chasydĂłw ca?kiem sympatyczn? rol?, jako obro?ca biednych i s?abych, a nawet bywa przedstawiany jako przyjaciel Baal Szem Towa.

   Historia pisana ma niewiele do powiedzenia o okresie pustelniczym Baal Szem Towa, dlatego te? skazani jeste?my na mniej lub wi?cej wiarygodne ?lady, ktĂłre pozostawi?a legenda. I tak na przyk?ad opowiada legenda - zapewne z okazji jego nieudanej wyprawy do Palestyny - i? Baal Szem Tow w?drowa? z Jasienowa do Safed podziemnym chodnikiem pod gĂłr? Pysanyj Kamie? i ?e powrĂłci? t? sam? drog?. Inne legendy opowiadaj?, jak studiowa? on w swej samotnej pieczarze grube ksi?gi - brzmi to jak wielokrotnie powtarzane sprawozdania naocznych ?wiadkĂłw. Legenda snuje dalej: Baal Szem Tow zostawi? tam jakoby ksi?g?, ktĂłr? otrzyma? w gĂłrach od Boga. Podobno pĂł?niej w?drowcy gĂłrscy poszukiwali tej ksi?gi po lasach i ska?ach. Jeszcze nowszej daty mo?e by? interpretacja, wed?ug ktĂłrej ksi?g? t? napisa? BĂłg.

   Legendy te pokazuj? dok?adnie, w jak bezpo?redni sposĂłb pierwsi chasydzi odczuwali natur? jako stworzon? przez Boga. Histori? powstania chasydyzmu da?oby si? mo?e scharakteryzowa? w ten sposĂłb, ?e wyfrun?? on z ciasnej izby w szeroki ?wiat, w samotno?? lasu i gĂłr, aby tam odnale?? siebie, i ?e powrĂłci? znowu, aby za?o?y? now? wspĂłlnot?. Raz rozbudzona mi?o?? do przyrody dzia?a?a d?ugo i pot??nie w?rĂłd wiernych, zgodnie z nakazem Mistrza: obudzi? wszystkie rozproszone i zgas?e iskry Bo?e poprzez Mi?o??. Wiele dowodĂłw na to znajduje si? w licznych opowie?ciach chasydzkich. O Rabbim Sussji z Annopola (zmar? w 1800 r.) mĂłwi podanie, ?e jako m?ody chasyd nie mĂłg? wytrzyma? w jeszibie i uszed? do lasu, aby tam medytowa?. Z opowiadania, pochodz?cego podobno od Rabbiego Ajzyka z ?ydaczowa, dowiadujemy si?, ?e jego mistrz w m?odo?ci s?ysza? przysz?o?? w szumie drzew.

.... Najbardziej urozmaicone s? podania o prawnuku Baal Szem Towa, Nachmanie z Brac?awia. Opowiadaj? one o ?yciu z dala od wszelkich ludzkich osiedli, o sadybach nad brzegami odleg?ych jezior. RĂłwnie? d??enie do ascezy schodzi u Nachmana z Brac?awia na drugi plan wobec przemo?nego prze?ywania natury. Dla g??bi i ?arliwo?ci tego prze?ycia Martin Buber znalaz? pi?kne s?owa: „Tymczasem BĂłg spogl?da ze wszystkich drzew na prze?ywaj?cego i z ka?dym zielem jest na ty”.

   W ten sposĂłb dla tych biedakĂłw, ktĂłrzy nie posiadali absolutnie nic i w pewnym sensie ?yli na marginesie ?ydostwa, otworzy? si? dost?p do ?ywej przyrody, zamkni?ty dla nich przez stulecia. Mistrz Boskiego Imienia wyprowadzi? ich z ciasnych izdebek, murĂłw i uliczek w ?wiat ?ywych stworze?.

   Wewn?trzne przemiany Baal Szem Towa, z ktĂłrych zdaje spraw? tradycja ustna, dadz? si? najlepiej uwydatni? na przyk?adzie krajobrazu. Starobuddyjska sentencja g?osi: „Wielkie rzeczy dziej? si?, gdy si? spotykaj? ludzie z gĂłrami”. Tak i Baal Szem Tow, samotny w?drowiec i pustelnik, wiele swych odkry? duchowych zawdzi?cza lasowi i gĂłrom. Takie spotkanie przeczuwa?, t?skni? za nim i zdoby? je wreszcie nie bez wysi?ku. ?ydowski mieszkaniec ma?ego miasteczka -ktĂłry odpowiednio do swego stanu chadza? nie uzbrojony - nie by?by si? nigdy nara?a? na takie niebezpiecze?stwo, przera?ony ju? na sam? my?l o tylu dzikich zwierz?tach i bandach rozbĂłjnikĂłw. Lecz dla takiego cz?owieka jak Baal Szem Tow nie by?o to przeszkod?. Jednak?e i jemu musia?o by? trudno pokonywa? wielkie odleg?o?ci mi?dzy samotnie po?o?onymi osiedlami. Ju? w XVIII wieku s? wzmianki o rabinach stale osiad?ych w dwu miasteczkach nad Czeremoszem: w Kutach (jidysz Kitew) i w Kosowie. Baal Szem Tow by? ?onaty z siostr? rabina Gerszona z Kut, musia? wi?c dosta? si? z BrodĂłw, na pĂł?noc od Lwowa, a? pod sam? rumu?sk? granic?. Wed?ug ustnej tradycji z XVIII wieku (gdy? raporty pisemne zarz?dĂłw dĂłbr nad gĂłrnym Czeremoszem mamy dopiero z XIX wieku) Baal Szem Tow dzier?awi? od dominium w Jasienowie karczm? w miejscu zwanym „Plac”. Odleg?o?? z Kut do Jasienowa now? drog?, ??cz?c? te miejscowo?ci, wynosi dzisiaj 40 kilometrĂłw, jednak?e stary szlak, ktĂłry szed? bodaj?e ko?o pieczary i poprzez Sokolsk? Ska??, musia? by? o wiele d?u?szy. Podanie g?osi, ?e w pieczarze tej ?y? Baal Szem Tow z ?on? jeszcze przed swym o?wieceniem i ?e ?ona codziennie wioz?a taczki pe?ne gliny do miasteczka, aby sprzeda? je tam ceglarzowi. A gdy wydzier?awili karczm? w gĂłrach, wtedy ?ona pozostawa?a przewa?nie w domu, a m?? udawa? si? na w?drĂłwk?. Na pewno przeszed? wielekro? dalek? drog? z Jasienowa do Kut i z powrotem, aby w czasie uroczystych ?wi?t odwiedzi? tam dom modlitwy albo rodzin? ?ony. Tutaj nale?y oczywi?cie pami?ta? o ca?kiem innym trybie ?ycia w tamtych czasach. W lasach i na po?oninach wschodnich Karpat roli prawie nie uprawiano, a ludno?? zajmowa?a si? g?Ăłwnie hodowl? byd?a i my?listwem. Zatem i po?ywienie sk?ada?o si? z dziczyzny i nabia?u, a ponadto z mama?ygi, z kaszy j?czmiennej lub hreczanej, i jeszcze dzi? piecze si? chleb i ko?acze najwy?ej na ?wi?ta. Aby dostarczy? z dolin w gĂłry rzeczy niezb?dnych do codziennego u?ytku, u?ywano koni jucznych ze szczegĂłlnie twardej i wytrzyma?ej rasy, ktĂłra pokaza?a, co jest warta na karko?omnych nieraz p?ajach gĂłrskich. Klimat jest tam surowy, w zimie ?nie?ne zamiecie, w lecie gwa?towne burze. Zrozumia?e wi?c, ?e Baal Szem Tow nie nosi? ma?omiasteczkowego ?ydowskiego ubioru, lecz proste ch?opskie odzienie i barani ko?uch, ktĂłrego nigdy nie zdejmowa?, a przepasywa? go zwyk?ym postronkiem. Takim pozosta? w pami?ci obraz w?drowca i pustelnika.

   W krainie tej, odk?d pami?? si?ga, by?o wiele samotnych chat i domĂłw, ktĂłrych mieszka?cy prowadzili przewa?nie ?ycie ustronne, z dala od ludzi i ?wiata. Jeszcze dzi? jest powszechnie przyj?te, ?e pasterze sp?dzaj? lato z trzodami na wysokich po?oninach, a zim? w zasypanych ?niegiem „zymarkach”, daleko od rodzinnej wioski. W takich samotniach cz?owiek wystawiony jest na niebezpiecze?stwa, jakich w spo?eczno?ci niemal si? nie spotyka. Sam zna?em ludzi, ktĂłrzy twierdzili, ?e widzieli diab?a w rozmaitych postaciach. Stale zagro?eni przez magi? i ?wiat duchĂłw, bronili si? przeciw temu, ucz?c si? sami praktyk magicznych i stosuj?c je. Nale?? do nich: „?ywa watra”, „?ywa woda”, „?ywe s?owo” oraz przemĂłwki czarodziejskie i formu?ki zakl??. Czary mog? si? wyra?a? w najrozmaitszych postaciach, zale?nie od tego, na co cz?owiek jest wra?liwy. Zdarza si? na przyk?ad, ?e m?odych ludzi op?tuj? „le?ne kobiety”, za? cierpienia, powodowane przez te nierzadko chorobliwe stany, pot?guj?, si? tak dalece, ?e bywaj? nie do zniesienia. Zrozumia?e wi?c, ?e w takich wypadkach ofiary maj? wi?cej zaufania do formu?ek magicznych ni? do swych spowiednikĂłw. W tego rodzaju sytuacjach doradza si? unika? w rozmowach tematu „kobieta”. Ze zrozumia?ych wzgl?dĂłw cz?owiek jako jednostka wydany jest w nierĂłwnie wi?kszej mierze na pastw? demonicznych si? przyrody. Ale Z?o znajduje pole dzia?ania nie tylko w tej bezbronno?ci samotnego cz?owieka, lecz o wiele bardziej w gotowo?ci ludzkiego ducha do przyj?cia Z?a, aby si? nim pos?ugiwa? dla zdobycia w?adzy nad innymi, gdy?: „W?adza jest zawsze z?a”, mĂłwi wybitny historyk szwajcarski J. Burckhardt. Znamienne jest, ?e w?a?nie w tej samotnej krainie gĂłrskiej panoszy?o si? tylu wielkich czarownikĂłw; u?ywali swej mocy czarodziejskiej nie tylko, by si? m?ci? na w?asnych wrogach, lecz nierzadko tak?e ze z?owrogiej ??dzy osi?gni?cia w?adzy nad innymi stworzeniami i dr?czenia ich. Bano si? ich bardzo, gdy? czary dzia?a?y na wielk? odleg?o??, oni za? sami w?adali najbardziej wyrafinowanymi metodami m?czenia i zabijania i stosowali je bez skrupu?Ăłw. Byli niewidzialn?, ba, nieuchwytn? moc?, wobec ktĂłrej tak?e duchowie?stwo okazywa?o si? bezsilne; czarownicy bowiem nie przeciwstawiali si? Ko?cio?owi nigdy otwarcie, lecz tylko potajemnie, wszelkim napa?ciom za? potrafili si? wymyka?. Ich ??dza w?adzy nie cofa?a si? przed ?adn? zbrodni?, w??cznie ze ?wi?tokradztwem. Tak wi?c wszelkie wysi?ki duszpasterskie musia?y si? za?ama? na zatwardzia?o?ci i zepsuciu ich dusz.

   Z drugiej za? strony w?a?nie ten niewymuszony tryb ?ycia, nie ograniczony przez ?adn? konwencj?, umo?liwia? takim samotnym ludziom o wiele wi?ksz? swobod? wobec wszystkich istot ?yj?cych w przyrodzie. Brali oni udzia? w sposĂłb bezpo?redni i intensywny w ?yciu i cierpieniu wszelkiego stworzenia i nazywali to ?ycie z religijn? czci? - „wszystko, co oddycha”. Dla g??bokiej ??czno?ci z przyrod? Nachmana z Brac?awia, prawnuka Baal Szem Towa, znamienne jest to, co Martin Buber opowiada o nim, ?e nie mĂłg? spa? w nowo zbudowanym drewnianym domu; mia? uczucie, ?e le?y mi?dzy ?wie?ymi deskami jakby mi?dzy umar?ymi, gdy? wierzy?, ?e morduje si? dusz? drzewa, kiedy si? je ?cina przed czasem. Nie tak dawno temu zdarzy?a si? nast?puj?ca historia. Pewien Hucu?, ktĂłry naj?? si? za drwala w wielkim przedsi?biorstwie, wyzna? swemu spowiednikowi, ?e odczuwa ?cinanie drzew jako masowy mord na bezbronnych stworzeniach.

   Nale?y wspomnie? jeszcze jedn? istotn? w?a?ciwo?? tej ludno?ci gĂłrskiej: zami?owanie do ta?ca. Swe rzadkie spotkania ?wi?tuj? oni szczegĂłlnie rado?nie i nierzadko ta?cz? przez ca?? noc, nawet gdy przez ca?y dzie? ci??ko pracowali. Pierwszy dok?adny opis tych ta?cĂłw znajduje si? w dziele Hacqueta Neueste Politisch-geographische Reisen, ktĂłre ukaza?o si? w Norymberdze w roku 1794 (a wi?c jakie czterdzie?ci lat po pobycie Baal Szem Towa w gĂłrach). SposĂłb bycia i tryb ?ycia tej ludno?ci gĂłrskiej nie zmieni? si? prawie a? do dzisiejszych czasĂłw.

   PowrĂłt Baal Szem Towa z samotno?ci gĂłrskiej do ?ycia nowej gminy i pocz?tki jego dzia?alno?ci nie zosta?y przekazane, ale dadz? si? one ?atwo uzupe?ni?. Ju? w dzieci?stwie ujawni?a si? jego sk?onno?? do urz?du nauczycielskiego: z wielk? mi?o?ci? i cierpliwo?ci? naucza? podobno dzieci szkolne modlitw i pie?ni. Nowa gmina, ktĂłr? odnalaz? po latach pustelnictwa, by?a jednak mniej lub wi?cej gmin? dzieci. Po d?ugoletniej samotno?ci i odosobnieniu ofiarowa? teraz wszystkie si?y gminie i ?y? ze swymi dzie?mi duchowymi w bliskiej za?y?o?ci. „Myt symche, Jide?ech, myt symche ?omir im dinen!” (W rado?ci, ?ydzi, w rado?ci s?u?my Mu!) - ta pie?? jest charakterystyczna dla atmosfery rado?ci i mi?o?ci, ktĂłra nape?nia?a serca pierwszych chasydĂłw.

   Nie wolno nam popa?? w b??d wyja?niania chasydyzmu i jego powstania folklorem kraju. Folklor jest, moim zdaniem, w ogĂłle okre?leniem niew?a?ciwym i zarozumia?ym, i zamiast tego by?oby lepiej mĂłwi? o „?ladach starej, szczegĂłlnie archaicznej kultury religijnej”. Baal Szem Tow by? uzbrojony duchowo - s?awny by? jako twĂłrca magicznych ?rodkĂłw obronnych, przede wszystkim amuletĂłw, ktĂłre odp?dza?y choroby i demony, a amulety te by?y zawsze sygnowane tylko przez niego. By?oby ra??cym nadu?yciem w oczach prawowiernych ?ydĂłw, gdyby amulety takie dzia?a?y moc? ?wi?tego Bo?ego Imienia - wielu, ktĂłrzy co? podobnego uczynili, wykl?to jako heretykĂłw. Baal Szem Tow walczy? jednak „osobi?cie” przeciw demonom, nie obawia? si? ani diab?Ăłw, ani czarownikĂłw. W zwi?zku z tym warto wspomnie?, ?e praktyki magiczne, jakimi pos?ugiwali si? w pal?cej potrzebie chrze?cija?scy Huculi i ?ydowscy chasydzi, by?y zasadniczo te same. By?em raz ?wiadkiem rozmowy mi?dzy wiejskimi ?ydami a Hucu?ami, ktĂłra obraca?a si? wokĂł? zbrodni pope?nionej w demoniczny sposĂłb przez pewnego czarownika, i zauwa?y?em ze zdumieniem, ?e wszyscy obecni nie tylko wiedzieli, jak te czary dzia?aj?, ale ?e obie strony mia?y te? na to t? sam? nazw?. MĂłwili niemal w poetycznych zwrotach o mo?liwo?ci odes?ania z powrotem dokonanego zakl?cia, ktĂłre wyobra?ali sobie jako rodzaj magicznej strza?y (odes?anie takie nazywa si? po huculsku obertyn).

   Mimo woli narzuca si? pytanie, czy i o ile wp?ywy chrze?cija?skie wspĂł?dzia?a?y w powstaniu chasydyzmu. W pewnym wierszu w j?zyku jidysz, napisanym przez poet? Nuchima Bomsego z Sasowa, przedstawiony jest ?ydowski ch?opiec, gdy stoi nas?uchuj?c pod murem cmentarnym przed ko?cio?em, jakby zakl?ty przez czar modlitw chrze?cija?skich. Taka si?a przyci?gania promieniowa?a mo?e z weso?o?ci, ale mo?e i z uczuciowo?ci tych modlitw. Mo?e te? pot??ne dzieci?ce zaufanie prostych ch?opĂłw do Boga wywo?ywa?o tak g??bokie wra?enie na ?ydowskich chasydach, gdy? by?o spokrewnione z ich w?asnymi uczuciami religijnymi. Ale o bezpo?rednim wp?ywie nie mo?e tu chyba by? mowy, ani te? o wp?ywie Kaba?y czy chrze?cija?skiego neoplatonizmu. Nie wolno zapomina?, ?e w ?ydostwie od tysi?cy lat obrz?dki obchodzone by?y rĂłwnie? na ?onie rodziny i ?e w ten sposĂłb rodzina przede wszystkim przechowywa?a i przekazywa?a tradycj?. I ciekawe, ?e mimo rzekomego konserwatyzmu talmudystĂłw, chasydzi byli pewniej zakorzenieni w tradycji; prawo-wierno?? wcielili, ?e tak powiem, w siebie, tote? byli mniej nara?eni na odst?pstwo ni? kierunek racjonalistyczny. W Wilnie, w centrum uczono?ci ?ydowskiej, ukaza?y si? dwa s?ynne traktaty deistyczne, jeden napisany przez rabina ?ydowskiego, drugi przez karaimskiego. Prze?o?one na ?acin? znalaz?y one pĂł?niej uznanie w oczach Wol-tera. Pismo chasydzkie nie mog?oby chyba natrafi? na takie echo u innowiercĂłw. Racjonali?ci byli zagro?eni ju? przez to samo, ?e posiadali ogĂłlne wykszta?cenie, tote? ich wykorzenienie dokona?o si? stosunkowo szybko. Nierzadko zdarza?o si? w Polsce, ?e potomkowie wykszta?conych rabinĂłw przechodzili na chrze?cija?stwo. To, ?e w ruchu chasydzkim takich wypadkĂłw niemal nie by?o, nale?y uwa?a? za jedyne w swoim rodzaju zjawisko z punktu widzenia nauki o religii. Z tego te? powodu niektĂłre dzie?a francuskie i polskie okre?laj? chasydĂłw jako si?y „reakcyjne”.

   Niepodobna przeoczy? innego jeszcze faktu: ?e istniej? wspĂłlne cechy mi?dzy chasydyzmem a franciszkanami. Podobie?stwo to t?umaczy si? zapewne decyduj?cym wp?ywem ?ywio?u ubogiego i niewykszta?conego, przy czym nie wolno zapomina?, ?e Baal Szem Tow kszta?towa? swoj? nauk? ?wiadomie w opozycji do uczono?ci, ktĂłra wyczerpywa?a si? na subtelno?ciach scholastycznych i logicznych.......

.....U ?wi?tego Franciszka decyduj?ca by?a chyba pokora. Istotne dla chasydyzmu by?o jego ca?kiem odmienne nastawienie do ?wiata zwierz?t, a mianowicie jego wspĂł?czucie dla wszelkiego stworzenia, postawa, ktĂłra by?a obca dotychczasowemu religijnemu odczuciu judaizmu. Tak na przyk?ad legenda o Rabbim Mojsze Leibie z Sasowa g?osi, ?e musiano czeka? na niego w synagodze podczas kol-nidri (g?Ăłwna modlitwa w S?dny Dzie?), gdy? w tym czasie karmi? pozosta?e w domu dzieci oraz poi? konie i krowy. Inny rabin, Gerszon z Kut, postawi? sobie za zadanie uwalnianie z?owionych ptakĂłw; naprzĂłd wykupywa? je i wypuszcza? z klatek, a gdy mu ju? zabrak?o na to pieni?dzy, po prostu otwiera? klatki i pozwala? ptakom ulatywa?. Podobno niejednokrotnie zarobi? sobie przez to na razy. Ta blisko?? chasydĂłw do przyrody zanikn??a jednak niemal ca?kowicie, gdy z mieszka?cĂłw wsi stali si? mieszczanami.

Nale?y jeszcze wspomnie? o pewnej innej tendencji w ?onie chasydyzmu. Chasydzi ?wiadomie odsun?li si? od ludzi wykszta?conych i w ogĂłle od wykszta?cenia, co spowodowa?o si?? rzeczy zbli?enie z ludno?ci? wiejsk?, mĂłwi?c? cz??ciowo po polsku, a cz??ciowo po ukrai?sku. ?ydzi-chasydzi mĂłwili, pisali i modlili si? po ?ydowsku (jidysz), lecz w miar? tego, jak wi?? z ch?opami stawa?a si? ?ci?lejsza, przyjmowali elementy j?zyka miejscowego. Przypisywali polskim i ukrai?skim melodiom ludowym, podobnie jak Pie?ni nad Pie?niami, znaczenie religijne. W ten sposĂłb prosta tre?? tych pie?ni nabiera?a g??bokiej warto?ci symbolicznej: rĂł?a z pie?ni mi?osnej pasterza sta?a si? symbolem celu niebieskiego, za? nieprzebyty las, oddzielaj?cy nas od tej rĂł?y, emblematem wygnania, w czasie ktĂłrego mamy osi?gn?? zbawienie poprzez mi?o??. W?a?nie w tych poetyckich wyra?eniach chasydĂłw objawi?a si? ca?a g??bia ich t?sknoty religijnej. Zestawienie takich pie?ni i ich reinterpretacja w ci?gle na nowo poszukiwane i na nowo odnajdywane symbole da?yby w?a?nie w swej rĂł?norodno?ci ?ywy dowĂłd pot??nej wyobra?ni religijnej chasydĂłw. Niew?tpliwie magi? cyfry czy te? mistyk? cyfr zapo?yczyli z Kaba?y, natomiast to dziedzictwo pie?ni by?o autentyczn?, naturalnie wyros?? poezj? ludow?, zaczerpni?t? ze skarbca d?ugiego do?wiadczenia ?ycia i cierpienia, ktĂłre ??czy?o ich w najbardziej bezpo?redni sposĂłb z nie?ydowskim otoczeniem.

Nowoczesny rozwĂłj nie pozosta? bez ?ladu tak?e w?rĂłd chasydĂłw; przeciwie?stwa mi?dzy biednymi a bogatymi ?ydami, mi?dzy rzemie?lnikami a mieszczanami prowadzi?y, chc?c nie chc?c, do solidarno?ci mi?dzy biednymi ?ydami a chrze?cijanami. Lecz rĂłwnie? ?ycie religijne poddane by?o ci?g?ym zmianom, tak ?e z biegiem czasu powsta?y dwa bieguny: chasyd i cadyk. Oba s?owa wywodz? si? z Biblii i z Talmudu. W Pi?mie ?wi?tym pojawia si? BĂłg jako chasyd. „Jam jest chasyd - mĂłwi Pan - i nie b?d? si? gniewa? wiecznie”. W jednym z komentarzy powiedziane jest o Bogu: „Na pocz?tku jest On cadykiem i w?ada prawdziwym Prawem. Potem staje si? chasydem, odwracaj?c si? od Prawa i stosuj?c ?ask?”. W Pi?mie ?wi?tym ma wi?c chasyd wy?sz? rang? ni? cadyk. W dalszym rozwoju ?ydostwa, zw?aszcza w okresie wygnania, cadyk sta? si? „po?rednikiem i kap?anem”. Cadycy zyskali na znaczeniu w?a?nie na skutek rozszerzenia si? chasydyzmu. Cadyk jest powo?any, aby mĂłwi? z Bogiem, co wi?cej, mo?e nawet s?dzi? Boga. Cadycy s? centralnymi postaciami ludzko?ci, ?wiat istnieje dzi?ki nim, a moc ich jest nieograniczona. Zwolennikom Rabbiego Nachmana z Brac?awia przypisuje si? nast?puj?ce powiedzenie: „Cadyk jest Moj?eszem i Mesjaszem w jednej osobie”.

Ta przemiana chasydyzmu doprowadza coraz bardziej do wyschni?cia dzieci?cej wiary w Boga i spontanicznego odczuwania. Znawcy twierdz?, ?e da si? skonstatowa? degeneracj? wiary chasydzkiej, i wyprowadzaj? j? z nadu?y? „cadykizmu”, to jest z przesadnej wiary w ich moc i wiary w cuda. Jedna z legend, zajmuj?ca si? postaci? z?ego Samaela, czyli Szatana (trudno powiedzie?, czy jest ona pochodzenia chasydzkiego, czy rabinackiego), przypisuje Szatanowi w nader ironiczny sposĂłb upadek chasydyzmu, lecz gdy si? bli?ej przyjrze?, zdaje sobie cz?owiek spraw?, ?e to zbytnia gorliwo??, je?li chodzi o liczb? wiernych, powoduje ten fatalny rozwĂłj. Szatan kaza? we wszystkich ?wiatach rozbrzmiewa? wezwaniu: „Niechaj wszyscy stan? si? chasydami!” I tak si? te? sta?o.

Bez w?tpienia wielka si?a religijna chasydyzmu le?a?a w modlitwie, w „s?u?bie serca”, jak mĂłwi Talmud. Na zako?czenie wi?c niech wolno mi b?dzie przywo?a? obraz modlitwy chasydzkiej, tak jak j? prze?y?em sam, w dzieci?stwie nad gĂłrnym Czeremoszem, w ojczy?nie chasydĂłw.

Pewnego razu zobaczyli?my Ajzyka, jak powoli i godnie kroczy? do bo?nicy (Szil), by?, jak si? nam zdawa?o, dziwnie przebrany, w ciemnym jedwabnym cha?acie, w pi?knej lisiej czapie, w bia?ych po?czochach, w mesztach lakierowanych, w r?ce mia? bia?? jedwabn? chustk?, w ktĂłr? zawini?ta by?a ksi??ka do nabo?e?stwa. StrĂłj ten przypomina? nam ornat ksi?dza greckokatolickiego podczas mszy ?a?obnej, ale jeszcze bardziej strĂłj owego Hiszpana, ktĂłrego portret wisia? w salonie naszej Babci. Zapytali?my niezw?ocznie Babci?, dlaczego on tak si? przebra?, i otrzymali?my zwi?z?? odpowied?, ktĂłra zapewne z powodu brzmienia nieznanego s?owa zelektryzowa?a mnie: „Ajzyk jest chusydem”. To tajemnicze s?owo przej??o mnie dreszczem i sprawi?o, ?e wracaj?c w czasie ?wi?t ?ydowskich wieczorem z przechadzki do ?ydowskiego Kamienia wraz z moj? m?odsz? siostr? pod opiek? niani, podsun??em si? pod jasne okna nad Waratynem. Patrzy?em d?ugo do wn?trza du?ej izby, w ktĂłrej modlili si? ?ydzi. Widok wci?gn?? mnie od razu w obcy ?wiat. Jeszcze teraz wydaje mi si?, jakbym wtedy zagl?dn?? przez tajemnicze szpary poza ?ciany zwyk?ego, codziennego ?wiata.

Wszystkie postacie ludzi by?y przeczarowane. KtĂłry? z m?odych ?ydĂłw, smuk?y i wysoki, z nakryt? g?ow?, nieruchomo sta? oparty o ?cian?. Czasem szepta? co?, to znĂłw wstrz?sn?? si?, jakby za?ka?, krzykn??. I dalej trwa? w znieruchomieniu. By?o to przera?aj?ce. „Na pewno kto? mu umar? - pomy?la?em - a on tak rozpacza. Albo - mo?e spowiada si?? Mo?e zna jak?? straszn? tajemnic?, a tam, gdzie? w ?cianie, wys?uchuje Ucho Bo?e?”

Przewodnik modlitwy, wysoki starzec, z such?, surow? twarz?, jakby wyrze?bion? z ?Ăł?tej ko?ci, i z d?ug?, siw? brod?, kiwa? si? bez przerwy gwa?townie przed czym?, co nazwa?em sobie o?tarzem. Wo?a?, ?piewa? przeci?gle, ?ka? otwarcie. G?os ?ama? mu si? w ?kaniu, a on sam - to pami?tam - ?ama? si? ca?y, to znĂłw jakie? b?agalne s?owa wymawia?. Jaki? obcy, nie znany mi czarny ?yd ciska? gorej?cymi, czarnymi oczyma na wszystkie strony i potrz?sa? gwa?townie ksi??k?. Patrzy?em na? ze strachem, niemal ob??kany mi si? wydawa? w tej gor?czce. Po ka?dym d?u?szym przemĂłwieniu starca-przewodnika uczestnicy, z ktĂłrych ka?dy inaczej siedzia?, inaczej sta?, inaczej chodzi?, g?osili co? i krzyczeli chĂłrem.

Stary Ajzyk siedzia? na uboczu z rozwian? siw? brod?, powa?ny i godny. Oczy mia? zalane ?zami, oblicze rozpromienione, u?miechni?te. Oddala? i zbli?a? do g?owy palce lewej r?ki, jakby rozpami?tywa? ka?de s?owo modlitwy i jakby ssa? z nich s?odycz wznios?o?ci. Po tylu nieco za powa?nych, zbyt obcych i samotnych obrazach to dobrze znajome oblicze Ajzyka, pe?ne ufno?ci, jako? mnie pocieszy?o. ?wiece gorza?y, promienia?y ?wieczniki. Czeremosz szumia? jakby bardzo daleko.

Wtem nadesz?a niania, chwyci?a mnie gwa?townie za rami? i odci?gn??a od okna. „Powiem Babci” - zagrozi?a i zaci?gn??a mnie do domu. Ja jednak by?em jeszcze ca?kiem oszo?omiony moim prze?yciem. O wiele pĂł?niej dowiedzia?em si?, ?e by? to S?dny Dzie?, ?wi?to obchodzone szczegĂłlnie uroczy?cie przez chasydĂłw. Od tego czasu mia?em wra?liwe ucho na chasydzkie opowiadania.

Jak?e bezpieczne czuje si? dziecko wyrastaj?ce w kraju, ktĂłrego rok za rokiem strzeg? takie modlitwy, nawet je?li s? to modlitwy innej religii. Przez stulecia wznosi? si? szmer tych modlitw ku niebu - teraz zamilk?. Czy zabrzmi kiedy znowu? I czy brzmia?a w nim obca nadzieja czy nasza w?asna?

1961

Spotkanie z Chasydami.

http://univ.gda.pl/~literat/tematy/0001.htm

KOD PESZEROWY I WIEDZA WSPÓŁCZESNA

KOD PESZEROWY => Stary Testament => Wątek zaczęty przez: Kiara Luty 02, 2010, 18:05:38