KOD PESZEROWY I WIEDZA WSPÓŁCZESNA

?ydzi, (dos?. 'chwalcy /Jahwe/' lub 'czciciele /Jahwe/' z hebr. Jehudim, יהודים, jid. Jidn, ייִדן, ladino ג׳ודיוס Djudios) – narĂłd semicki zamieszkuj?cy w staro?ytno?ci Palestyn? (okre?lany wtedy jako Hebrajczycy albo Izraelici), pos?uguj?cy si? wtedy j?zykiem hebrajskim, a w ?redniowieczu i czasach nowo?ytnych mieszkaj?cy w diasporze na ca?ym ?wiecie i pos?uguj?cy si? wieloma rĂł?nymi j?zykami. ?ydzi nie stanowi? jednolitej grupy religijnej i etnicznej. Dla ?ydĂłw ortodoksyjnych ?ydem jest tylko osoba, ktĂłra ma ortodoksyjn? matk? lub przesz?a konwersj? na judaizm. Za ?ydĂłw uwa?a si? jednak wiele osĂłb, ktĂłre nie s? ?ydami ortodoksyjnymi. Kto jest ?ydem (hebr. ? מיהו יהודי) jest pytaniem, na ktĂłre nie da si? jednoznacznie odpowiedzie?, gdy? mo?e to by? identyfikacja kulturowa, etniczna lub religijna. Wiele osĂłb, ktĂłre uwa?aj? si? z jakich? powodĂłw za ?ydĂłw, nie s? uznawane przez inne grupy lub instytucje. Dotyczy to na przyk?ad ?ydĂłw reformowanych, ktĂłrzy nawet pomimo etnicznego pochodzenia ?ydowskiego czasem nie s? uznawani przez ?ydĂłw ortodoksyjnych. Wed?ug prawa izraelskiego ?ydem jest osoba, ktĂłra ma ortodoksyjn? ?ydowsk? matk?, chocia? prawo do obywatelstwa bez oficjalnego uznania takiej osoby za ?yda ma ka?da osoba, ktĂłra ma przynajmniej jednego dziadka, ktĂłry by? ortodoksyjnym ?ydem. St?d wielu ?ydĂłw mieszkaj?cych w Izraelu czy USA nie ma wed?ug prawa tego kraju oficjalnego statusu ?yda.

Hebrajczycy wchodzili prawdopodobnie w sk?ad grupy Habiru, ktĂłr? w II tysi?cleciu p.n.e. tworzy?y ludy przyby?e do Syropalestyny z obszarĂłw Mezopotamii. Uwa?a si?, i? termin Hebrajczycy pochodzi w?a?nie od nazwy Habiru[3][4][5].

Habiru (tak?e Habiri, Khabiri, Hapiru, `Apiru, `Eperu) to staro?ytna nazwa grupy ludzi zamieszkuj?cych rejon Syropalestyny, ktĂłrzy nie posiadali w?asnego pa?stwa. Byli przybyszami (zza Eufratu) i prowadzili g?Ăłwnie koczowniczy tryb ?ycia, przez co mo?na ich porĂłwna? do w?drownych CyganĂłw. Do grupy tej nale?eli g?Ăłwnie Huryci i Semici, za? w staro?ytnych inskrypcjach wyst?puj? jako w?Ăłcz?dzy i rabusie, zaci??ni wojownicy, s?udzy i niewolnicy oraz kupcy i handlarze. Z racji zbli?onego brzmienia oraz wspĂłlnego ?rĂłd?os?owu nazwy, podobnego stylu ?ycia, a tak?e relacjach o podboju Kanaanu w listach amarne?skich wielu uczonych uwa?a, ?e do grupy tej zaliczano tak?e HebrajczykĂłw.

Ludy semickie lub Semici − umowna nazwa, pochodz?ca od imienia biblijnego Sema (jednego z synĂłw Noego), grupy ludĂłw pos?uguj?cych si? j?zykami nale??cymi do rodziny j?zykĂłw semickich. Okre?lenie to pochodzi od niemieckiego filologa Augusta SchlĂśzera, ktĂłry wprowadzi? je w roku 1781.
Historia

W staro?ytno?ci Semici zamieszkiwali tereny Bliskiego Wschodu (bez Egiptu), stanowi?c tam zasadniczo zwarty element etniczny, ktĂłry falami pojawia? si? w rĂł?nych okresach historycznych, wp?ywaj?c w bardzo du?ym stopniu na dzieje tego regionu. Przybywali z obrze?y pustyni Arabskiej w trzech falach migracyjnych.

Do najwi?kszych imperiĂłw semickich w staro?ytno?ci nale?a?o imperium akadyjskie, ktĂłre za?o?y? Sargon Wielki. W okresie rozkwitu Akadu semicki j?zyk akadyjski stanowi? lingua franca ca?ego Bliskiego Wschodu, z wyj?tkiem Egiptu.

Po upadku imperium AkadĂłw i ostatniego pa?stwa SumerĂłw Semici pojawili si? w postaci AmorytĂłw, ktĂłrzy opanowali Mezopotami? i inne przyleg?e regiony tworz?c silne organizmy pa?stwowe (np. pa?stwo Szamsziadada w Asyrii i Hammurabiego w Babilonii).

Kolejna fala SemitĂłw, Aramejczycy, ktĂłra najecha?a tereny Bliskiego Wschodu, przyczyni?a si? do rozpowszechnienia si? na kilka stuleci j?zyka aramejskiego na ca?ym Bliskim Wschodzie; przetrwa? on do obecnych czasĂłw w formie ju? nie tak powszechnej. Wymieni? nale?y te? Izrael z u?ywanym na jego terenach w staro?ytno?ci j?zykiem hebrajskim biblijnym.

Od VII wieku datuje si? ekspansj? ArabĂłw i j?zyka arabskiego na ca?y Bliski WschĂłd i Afryk? PĂł?nocn?.

W XX wieku na tereny Izraela, wraz z osadnictwem ?ydowskim, wrĂłci? wskrzeszony j?zyk hebrajski nowo?ytny.