To takie ciekawostki o Syrii i po??czeniu jej z innymi ?wi?tyniami nie tylko europejskimi.
SYRIASyria jako g?ówna cz??? ?yznego Pó?ksi??yca by?a jednym z pierwszych obszarów, na których narodzi?o si? rolnictwo i hodowla. Mi?dzy X a IV tysi?cleciem istnia?y tu liczne neolityczne osady, gdy? dobra gleba, sporo dreszczów oraz rozbudowana sie? rzeczna (Eufrat + Dorzecze Chaburu) sprzyja?y gospodarce wiejskiej. Wi?cej na ten temat w dziale NEOLIT.
Historia polityczna Syrii ma dwa oblicza. Kraj ten nie tworzy? prawie nigdy politycznej jedno?ci i cz?sto by? podbijany przez s?siaduj?ce z nim imperia: Akadyjczyków, Sumerów, Hetytów, Egipt, Asyri?, Babiloni?, Persj?, Aleksandra i Rzym.
Jednak historia Syrii to przede wszystkim dzieje jej miast, które przez tysi?clecia tworzy?y jej bogactwo. Ich rozwój wi?a? si? z tym, ?e le?a?y na szlaku handlowym mi?dzy Mezopotami?, Egiptem i Anatoli?. Nic wi?c dziwnego, ?e o ich historii mo?na mówi? w?a?ciwie dopiero od III tysi?cleciu. Najwa?niejsze miasta tego okresu to Mari, Ebla, Aleppo, Alalah, Ugarit, Karkemisz, Urkisz (Tell Mozan), Nagar (Tell Brak), Szechna (Tell Leilan) i Tell Arbid.

(Wikipedia: Syria, historia Syrii, Tell Brak, Tell Leilan, Tell Arbid)
Ok. 2310 Sargon z Akadu dotar? a? do Libanu. Po drodze zdoby? miasta syryjskie, które zniszczy? lub przy??czy? do swojego imperium. Podobny przemarsz zrobi? jego wnuk, Naramsin. Potem po 2100 r. podobnie uczynili królowie z Ur. Przez 3 wieki by?a wi?c Syria cz??ci? królestw mezopotamskich, co zaowocowa?o pog??bieniem integracji kulturowej.

Po upadku Ur w 2004 r. w Syrii powsta?y królestwa amoryckie, m.in. Jamhad (Aleppo), Alalah, Katna, Ugarit, Karkemisz i Mari. Ich ludno?? stanowi?y stare ludy semickie, nowo przybyli Amoryci oraz migruj?cy z pó?nocy Huryci. W XVI w. miasta Syrii zosta?y wch?oni?te przez pa?stwo Mitanni. Po jego upadku Syria znalaz?a si? na 150 lat w r?kach Hetytów. Oko?o 1200 r. nast?pi? najazd Ludów Morza, co zostawi?o po sobie ?lad w postaci spalonego Ugarit, ale te? przyczyni?o si? do wyzwolenia Syrii spod hetyckiej kontroli. Na 300 lat miasta syryjskie znów odzyska?y niepodleg?o??.

(Wikipedia: Ludy Morza i ich czasy, Katna, Alalah)
W tym okresie pojawi?a si? tam kolejna fala migracyjna ludów semickich - Aramejczycy. Uda?o im si? zdoby? w?adz? w niektórych królestwach, sami te? kilka za?o?yli, m.in. w Damaszku, który dot?d by? niewielkim miastem. Zatrzyma?o to ekspansj? asyryjsk?, która w?a?nie rusza?a na zachód. Jednak w IX w. Asyria ponownie podj??a podbój i po 100 latach obj??a Syri? sw? w?adz?. Po nich przyszli Babilo?czycy, Persowie, Grecy (Aleksander, Seleucydzi) i Rzymianie.
W czasach grecko-rzymskich Syria wci?? by?a bogatym krajem, a jej stolica, Antiochia, liczy?a 500.000 mieszka?ców.
(Wikipedia: Aramejczycy, Damaszek, Antiochia, Seleucydzi, czasy rzymskie)
EBLAEbla jako miasto funkcjonowa?a od pocz?tku III tysi?clecia. Do najwi?kszej pot?gi dosz?a w XXIV. Liczy?a wtedy 30.000 mieszka?ców i kontrolowa?a spor? cz??? Syrii. Do dobrobytu dosz?a dzi?ki handlowi drewnem i tekstyliami. Z tego okresu pochodzi s?ynne archiwum tabliczek z pismem klinowym, które wspaniale utrwali? po?ar niszcz?cy miasto za spraw? Naramsina z Akadu ok.2240.
Ebl? odbudowali i zasiedlili Amoryci ok. 1850. Najazd hetycki zniszczy? j? jednak po raz drugi w 1600 i odt?d funkcjonowa?a jako wioska.

(Wikipedia: Ebla, j?zyk eblaicki, archiwum z Ebli)
URKISZHuryci od wieków zamieszkiwali na pó?noc od Niziny Mezopotamskiej, zarówno w górach, jak i na przedgórzu. Ich nast?pcami byli prawdopodobnie Urartyjczycy, a potem Ormianie. W III tysi?cleciu Huryci przesun?li si? ku po?udniowi zasiedlaj?c Pó?nocn? Mezopotami? i Pó?nocn? Syri?.
Najwa?niejszym miastem huryckim w III tysi?cleciu by?o Urkisz. Konkurowa?o wtedy z Szechn? i Nagarem. Od po?owy III tys. Urkisz zdoby?o przewag? nad s?siadami i sta?o si? stolic? sporego królestwa rywalizuj?cego z Ebl?. Na pocz?tku II tysi?clecia Urkisz utraci?o sw? pozycj? i sta?o si? zale?ne od Mari. Potem Urkisz by?o jednym z g?ównych miast królestwa Mitanni.
Huryci mieszkali tak?e na wschód od Asyrii. W III tysi?cleciu istnia?o tam królestwo Arraphy.

(Wikipedia: Huryci, Urkisz, Arrapha)
MARIMari po?o?one by?o nad ?rodkowym Eufratem, czyli le?a?o na wa?nym szlaku handlowym. W III tysi?cleciu dosz?o do tak du?ej pot?gi, ?e na Sumeryjskiej Li?cie Królów zanotowane jest jako miasto zwierzchnie nad ca?ym Sumerem. Nie wiadomo jednak kiedy i jakim sposobem zosta?o to osi?gni?te. Oko?o 2300 r. miasto zosta?o zniszczone. Podejrzanymi o ten czyn s? zarówno Akadyjczycy, jak i konkurencyjni Eblaici.
W czasach amoryckich ok. 1900 r. miasto zosta?o odbudowane. Znów dosz?o do znacznego bogactwa i pot?gi. Tym razem kres miastu ok. 1760 r. po?o?y? Hammurabi, konkuruj?cy w tym czasie z miastem, w którym królem by? Zimrilim. Z tego okresu zachowa?y si? du?e archiwa tabliczek.

(Wikipedia: Mari, Zimrilim i jego pa?ac)
ALEPPOAleppo (Halab) jest jednym z najstarszych wci?? zamieszkanym miastem na ?wiecie. Jego pocz?tki si?gaj? 7000 lat wstecz i przez ca?y ten okres by?o wa?nym o?rodkiem w regionie. Nie mo?na jednak powiedzie? zbyt wielu szczegó?ów o jego zamierzch?ej przesz?o?ci z racji trudno?ci z przeprowadzeniem wykopalisk - miasto liczy obecnie 2 mln mieszka?ców i trudno znale?? wolne miejsce, by wbi? w ziemi? ?opat?.
W III tysi?cleciu Aleppo by?o stolic? królestwa Armani, konkuruj?cego z Ebl?, a potem od niego zale?ne. Królestwo pad?o podczas jednej z ekspedycji Akadów ok. 2250 r. W czasach amoryckich, po upadku Królestwa III Dynastii z Ur w 2004 r, Aleppo ponownie rozkwit?o i przewodzi?o królestwu Jamhad. By?o wtedy partnerem Mari i Aszur, co odnotowano w ich archiwach. Znaczn? cz??? ludno?ci miasta stanowili wtedy Huryci. Kres niepodleg?ego królestwa nasta? ok. 1600 r., gdy zaj?li je Hetyci. Wkrótce tereny te zaj??o rozrastaj?ce si? Mitanni. Po jego upadku od ok. 1350 Aleppo ponownie wpad?o w r?ce Hetytów.
Ok. 1200 Ludy Morza zniszczy?y królestwo hetyckie, a dla Aleppo nasta? 300-letni okres niezale?no?ci. W IX w. miasto zaj??a Asyria i od tego czasu Aleppo by?o cz??ci? kolejnych imperiów. Po Asyryjczykach w?adali nim Babilo?czycy, Persowie, Grecy, Ormianie, Rzymianie, Bizantyjczycy, a? w ko?cu, w VI w., na krótko Sasanidzi i na d?uuuuugo Arabowie.
(Wikipedia: Aleppo, Armani, Jamhad)
MITANNIMitanni by?o najwi?kszym królestwem huryckim. W ka?dym razie Huryci byli w nim najliczniejszym ludem, lecz wiele wskazuje na to, ?e to Ariowie mieli w tym pa?stwie dominuj?c? pozycj?. Wskazuj? na to imiona wielu królów, jak te? bogów (Indra, Waruna). Wtedy w?a?nie ludy indoeuropejskie migrowa?y ku Persji i Indiom, ale nie sposób doj??, jak i czy zyskali w?adz? nad Hurytami.
Mitanni ze stolic? w Waszugani powsta?o w XVI w. w Syrii i w pó?nocnej Mezopotamii. Gdy Hetyci pokonali Aleppo i z?upili Babilon, pojawi?a si? pustka, któr? od ok. 1520 r. wype?nili w?adcy z Waszugani. W krótkim czasie obj?li swym posiadaniem ca?? Pó?noc: Syri? i Asyri?, a pó?niej tak?e Cylicj? na zachodzie (królestwo Kizzuwatna).
Gdy na swej drodze spotkali Egipcjan zawarli z nimi pokój i ustalili granic? gdzie? w Libanie. Przymierze z Egiptem okaza?o si? bardzo trwa?e. W?adcy wymieniali si? cz?sto mi?dzy sob? prezentami i córkami. Jednak podczas rz?dów Echnatona, który odwróci? si? od spraw ziemskich, Egipt nie wspar? swego sojusznika, w?a?nie wtedy, gdy by?o to mu najbardziej potrzebne. Odrodzenie Asyrii i ofensywa Hetytów doprowadzi?y ok. 1340 r. do upadku Mitanni i podzia?u jego terytorium mi?dzy agresorów. Królestwo istnia?o wi?c ok. 200 lat.
Dalsze dzieje Hurytów wi??? si? z Urartu i Manejczykami.

(Wikipedia: Huryci, Mitanni, Ariowie w Mitanni, Waszugani, Manejczycy, Kizzuwatna)
KARKEMISZKarkemisz po?o?one by?o nad górnym Eufratem. W III tysi?cleciu by?o stolic? ma?ego królestwa i a zamieszkane by?o prawdopodobnie przez Hurytów. Podobnie by?o w II tysi?cleciu, z tym ?e jego populacj? stanowili prócz Hurytów tak?e Amoryci i Luwici. Po krótkim epizodzie egipskim za Totmesa III, miasto sta?o si? cz??ci? Mitanni. Ok. 1340 r. Karkemisz zosta?o zdobyte przez rozszerzaj?ce si? na po?udnie pa?stwo Hetytów. Uczynili je wtedy stolic? wszystkich swych nowych ziem w Syrii wydartych Mitanni. Ludno?? luwito-hetycka stanowi?a tam wtedy wi?kszos?.
Po upadku Hetytów Karkemisz utrzyma?o swój stan posiadania, który dopiero pojawienie si? Aramejczyków znacznie uszczupli?o, a kraj podzieli? si? na wiele pa?stw neohetyckich. Wzrost si?y Asyryjczyków spowodowa?, ?e od IX w. miasto p?aci?o im trybut, a w 717 zosta?o zdobyte przez Sargona II. W 605 r. Babilo?czycy pod murami miasta pokonali wojska egipskie i wygl?da na to, ?e przy okazji zako?czyli ?ywot Karkemisz.

(Wikipedia: Karkemisz, Neo-Hetyci)
UGARITUgarit by?o portem nad M.?ródziemnym. Przez tysi?clecia by?o oknem Syrii na ?wiat, jako ?e le?a?o na szlaku handlowym mi?dzy Mezopotami? a Egiptem i Cyprem. O jego znaczeniu mo?e ?wiadczy? fakt, ?e ju? w VI tysi?cleciu otoczone by?o murami.
Miasto zosta?o zniszczone ok. 1190 r. przez Ludy Morza, gdy by?o u szczytu rozwoju.
W Ugarit ??czy?y si? wp?ywy egipskie i semickie, co zaowocowa?o rozwojem ciekawej kultury, a tak?e powstaniem pierwszego praktycznego alfabetu - oparty by? na mezopotamskich klinach i egipskim pomy?le na zapis g?oskowy. Alfabet ten funkcjonowa? w mie?cie w XIV i XIII w. Nie przyj?? si? jednak szerzej - konkurencja z Fenicji by?a silniejsza.
(Wikipedia: Ugarit, alfabet z Ugarit)
Poni?ej mapa pokazuj?ca g?ówne kierunki migracji Ludów Morza, które zako?czy?y istnienie Ugarit.
http://www.urnammu.republika.pl/syria.htmBogini Nagar/ Pani Nagar.
http://www.antropologia.uw.edu.pl/AS/as-018.pdf